Nhà đầu tư kỳ vọng gì từ khung giá năng lượng tái tạo chuyển tiếp?

Mặc dù Chính phủ Việt Nam đang khuyến khích phát triển năng lượng tái tạo (điện gió, điện mặt trời) và năng lượng mới song việc Bộ Công Thương đưa ra khung giá điện tái tạo cho các dự án chuyển tiếp ở mức khá thấp đã làm chùn bước các nhà đầu tư và nhiều khả năng sẽ tác động tiêu cực đến dòng vốn đầu tư vào lĩnh vực năng lượng xanh.

Bất cập từ khung giá mới

Ngày 11/4/2017, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quyết định số 11/2017/QĐ-TTg về cơ chế khuyến khích phát triển dự án điện mặt trời tại Việt Nam, trong đó quy định giá mua bán điện cố định (FIT) cho điện mặt trời là 9,35 cent/kWh, tương đương 2.086 đồng/kWh theo tỷ giá khi đó và tương đương hơn 2.200 đồng theo tỷ giá hiện nay (chưa bao gồm thuế VAT và được điều chỉnh theo biến động của tỷ giá đồng/USD).

Sau 30/6/2019, giá FIT đã giảm từ 9,35 cent/kWh xuống chỉ còn 7,09 cent/kWh, tương đương 1.680 đồng/kWh (đối với các dự án điện mặt trời mặt đất), theo Quyết định 13/2020/QĐ-TTg có hiệu lực ngày 22/5/2020.

Với điện gió, sau khi có Quyết định 39 của Thủ tướng Chính phủ ban hành ngày 10/9/2018, lĩnh vực này cũng bắt đầu thu hút sự quan tâm của nhiều nhà đầu tư. Mức giá FIT cho điện gió là 8,5cent/kWh, tương đương 2.000 đồng/kWh theo tỷ giá hiện nay. Nhờ đó, tính đến hết năm 2021, công suất lắp đặt điện gió đã đạt 4.126 MW.

Có thể thấy trong gần 2 năm qua, giá FIT đã được Chính phủ ưu đãi đối với các dự án điện mặt trời vận hành áp dụng trước ngày 31/12/2020 và các dự án điện gió vận hành trước ngày 31/10/2021. Đối với các dự án vận hành sau thời gian này không được hưởng giá FIT mà phải mua bán điện bằng hợp đồng với Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN). Đây là nguyên nhân khiến rất nhiều nhà đầu tư điện gió, mặt trời không thể bán điện cho EVN (do không đàm phán được hợp đồng, không có giá mua bán điện) và lâm vào cảnh thua lỗ nặng.

Sau nhiều lần cầu cứu Thủ tướng Chính phủ, con đường sống đã được mở ra với các doanh nghiệp đầu tư dự án điện mặt trời, điện gió khi khung giá điện mới chính thức được áp dụng. Cụ thể ngày 7/1/2023, Bộ Công Thương đã ban hành Quyết định số 21/QĐ-BCT về khung giá phát điện nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp, tạo cơ sở để EVN thoả thuận giá mua điện từ các nhà máy năng lượng tái tạo chuyển tiếp. Theo đó, giá trần (giá cao nhất) của khung giá phát điện (chưa bao gồm thuế giá trị gia tăng) áp dụng cho các nhà máy điện mặt trời mặt đất là 1.184,90 đồng/kWh, điện mặt trời nổi là 1.508,27 đồng/kWh. Giá trần áp dụng cho điện gió trong đất liền là 1.587,12 đồng/kWh, điện gió trên biển là 1.815,95 đồng/kWh.

Căn cứ khung giá phát điện này, EVN và đơn vị phát điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp quy định tại điểm a khoản 2 Điều 1 Thông tư số 15/2022/TT-BCT để thoả thuận giá phát điện theo quy định. Tuy nhiên Bộ Công Thương cho biết vẫn còn 16 dự án điện mặt trời và 62 dự án điện gió trong diện chuyển tiếp, tức là những dự án đã đầu tư, triển khai trên thực tế nhưng chưa kịp hoàn thành trước hạn được hưởng giá FIT (với điện mặt trời là ngày 1/1/2021, điện gió là ngày 1/11/2021)

Theo Công ty Chứng khoán VNDirect, khung giá mới của Bộ Công Thương thực sự là những tín hiệu giải cứu đầu tiên cho các nhà phát triển năng lượng, đặt trong bối cảnh các dự án đã bị đình trệ một khoản thời gian dài sau khi giá FIT hết hạn. Tuy nhiên VNDirect cũng cho rằng khung giá mới phần nào gây hụt hẫng cho các nhà đầu tư bởi khung giá này thấp hơn từ 21-29% so với cơ chế giá FIT ưu đãi trước đây. Mặt khác đây là mức giá tối đa để EVN và các nhà phát triển năng lượng đàm phán giá mua điện, tức là giá mua thực tế từ các dự án điện tái tạo chuyển tiếp có thể dưới hoặc bằng mức giá tối đa này.

Tóm lại với khung giá của của Bộ Công Thương, không phải dự án nào cũng sẽ ghi nhận được mức sinh lời hiệu quả, thậm chí một số nhà đầu tư còn bị giảm tỷ suất sinh lời nội tại (IRR). Để minh chứng cho nhận định này, VNDirect cho biết đơn vị này đã tiến hành đánh giá hiệu quả tỉ suất IRR của các dự án năng lượng tái tạo trong điều kiện vận hành bình thường và đưa ra kết quả rằng mức giá mới sẽ làm giảm đáng kể IRR của các dự án này. Cụ thể, IRR của các dự án điện mặt trời mặt đất chỉ đạt 5,1%, trong khi đó, IRR của điện gió trên bờ và gần bờ sẽ giảm xuống lần lượt là 8,0% và 7,9% từ mức hơn 12,0% theo giá FIT cũ. Vì vậy DN cần nỗ lực trong việc cắt giảm chi phí hoạt động, chi phí đầu tư và lãi vay để tăng hiệu quả sinh lời với khung giá mới. Những DN có năng lực phát triển, vận hành dự án cũng như khả năng tiếp cận nguồn vốn rẻ sẽ có lợi thế trong giai đoạn này.

Một thực tế cho thấy tại nhiều địa phương, phần lớn các chủ đầu đầu tư điện mặt trời đều phải huy động vốn từ nguồn vay ngân hàng thương mại, vì vậy áp lực trả nợ gốc và lãi vay dự án của doanh nghiệp hàng tháng là rất lớn. Theo tính toán chủ đầu tư dự án điện gió tại Bình Định và Ninh Thuận không kịp vận hành thương mại trước 1/11/2021, đạt tỷ suất sinh lời của dự án khoảng 12% nếu kịp hưởng giá FIT ưu đãi. Với khung giá tối đa giảm trên 20%, nhà đầu tư này cho rằng, tỷ suất sinh lời của các dự án giảm mạnh, chỉ còn khoảng 8%.

Nhiều dư địa để doanh nghiệp cải thiện hiệu quả đầu tư dự án

Theo dự kiến kịch bản sơ bộ cho phát triển năng lượng tái tạo (Quy hoạch điện VIII, phần năng lượng tái tạo theo bản trình phê duyệt gần nhất là ngày 16 -12-2022), Việt Nam có thể khai thác đến 50.000 MW công suất với sản lượng hơn 160 tỉ kWh từ năng lượng tái tạo vào năm 2030 và lên đến 260.000 MW vào năm 2050 nếu có chính sách hỗ trợ hợp lý. Mặc dù tiềm năng năng lượng tái tạo của Việt Nam rất lớn song theo các chuyên gia, muốn khai thác hiệu quả thế mạnh này thì Chính phủ cần phải có sự hỗ trợ trong một thời gian nữa bởi nếu giá điện thấp như khung giá mua điện tái tạo chuyển tiếp, lại tính bằng VND nữa thì nhà đầu tư năng lượng tái tạo sẽ không mặn mà rót vốn.

Theo các nhà đầu tư, nếu tính theo khung giá mới của Bộ Công Thương thì mức giá cao nhất cho điện gió trong đất liền là 1.587,12 đồng/kWh, tương đương 6,8 cent. Mức giá này thực sự rất thấp bởi mỗi KW điện gió khi đầu tư đã mất khoảng 7 cent vốn đầu tư. Như vậy nếu bán theo giá khung mới, đương nhiên các dự án đã bị lỗ.

Ngoài ra các nhà đầu tư cho biết thêm trước đây mức mua điện từ các dự án đều tính quy đổi ra USD nên doanh nghiệp sẽ đỡ thiệt thòi khi tỷ giá biến động. Với Quyết định vừa ban hành, nếu Bộ Công thương vẫn tính giá mua điện bằng tiền VND thì về lâu dài sẽ thiệt thòi cho doanh nghiệp bởi chi phí thuê chuyên gia, phí vận hành, chi phí nhập khẩu thiết bị… doanh nghiệp đều phải tính bằng USD.

Đa phần các chủ đầu tư đều chung nhận định rằng mức giá mà Bộ Công Thương đưa ra mới chỉ đủ để “tiếp máu” cho 62 chủ đầu tư dự án chậm tiến độ hưởng giá FIT để họ không phá sản chứ nếu áp dụng mức giá này lâu dài thì họ khó dám tiếp tục đầu tư vào dự án điện tái tạo trong thời gian tới.

Tuy nhiên các chuyên gia cho rằng vẫn có yếu tố hỗ trợ giảm chi phí đầu tư năng lượng tái tạo trong thời gian tới; điều này đồng nghĩa với vẫn còn rất nhiều dư địa để các doanh nghiệp cải thiện hiệu quả đầu tư dự án. Theo đó ngày 14/12/2022, Việt Nam và các nước G7 cùng đối tác phát triển là Liên minh Châu Âu, Na uy, Đan Mạch đã thông qua tuyên bố chính trị thiết lập Đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) nhằm hỗ trợ Việt Nam chuyển đổi năng lượng xanh. Dự kiến trong vòng 3 đến 5 năm tới, Việt Nam sẽ huy động khoảng 15,5 tỉ USD từ gói hỗ trợ tài chính của các nước G7 và Liên minh Châu Âu. Đây được xem là nguồn vốn dồi dào với mức lãi suất rẻ và là cơ hội cho các dự án năng lượng tái tạo chuyển tiếp tái cấu trúc nợ trong thời gian tới.

Ngoài ra theo dự thảo Quy hoạch điện 8, trong giai đoạn từ nay đến 2030 chi phí đầu tư của các dự án năng lượng tái tạo có xu hướng giảm dần. Đây sẽ là yếu tố quan trọng hỗ trợ cho công đoạn phát triển của các dự án sắp tới, phần nào bù đắp được việc phải huy động ở mức giá thấp cho các dự án năng lượng tái tạo diện chuyển tiếp.

Dự kiến chi phí đầu tư điện mặt trời trang trại và điện gió trên bờ sẽ giảm khoảng 1,5% mỗi năm trong khi đó, chi phí đầu tư điện gió ngoài khơi ghi nhận mức giảm gấp đôi khoảng 3% từ nay đến 2045. Theo đó chi phí quy dẫn (LCOE) có thể ghi nhận mức giảm tương ứng và Công ty VNDirect cho rằng xu hướng giảm này sẽ hỗ trợ các doanh nghiệp hạ bớt áp lực chi phí trong cả ngắn và dài hạn. Điều này sẽ giúp con đường đi đến phát thải Zero của Việt Nam đỡ gập ghềnh hơn, thu hút được nhiều nguồn nội lực và từ nhà đầu tư nước ngoài, ưu đãi của các tổ chức quốc tế, vừa thuận tiện trong công tác quản lý nhà nước.

Tóm lại chính sách giá năng lượng tái tạo chuyển tiếp sẽ là tiền đề quan trọng để Bộ Công thương tiếp tục đưa ra những hướng đi tiếp theo cho các dự án phát triển mới dựa trên khung giá này. Với những cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong COP26 cũng như những điều chỉnh đáng kể trong dự thảo Quy hoạch điện 8 – nâng cao tỉ trọng công suất điện năng lượng tái tạo, giới phân tích vẫn kỳ vọng vào một chính sách giá đủ hấp dẫn nhưng vẫn mang tính cạnh tranh, thu hút các nhà đầu tư có đầy đủ năng lực tham gia vào lĩnh vực này.

Thành Quốc