Các giá trị cốt lõi của phương Tây và sự thịnh vượng của Trung Quốc – Công thức đủ cho một thế giới vững bền

Theo nhận định của Martin Wolf – cây bút bình luận nổi tiếng của tờ Financial Times, đại dịch Covid – 19 trên toàn cầu cộng với cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung kéo dài dai dẳng đã khiến cho trật tự thế giới trở nên hết sức mong manh.

Ít nhất thì cho đến thời điểm hiện tại, Covid-19 vẫn chưa khiến thế giới sụp đổ. Tuy nhiên đại dịch đã đẩy nhanh quá trình biến đổi trên mọi phương diện từ công nghệ, xã hội cho  đến chính trị. Đặt trong các mối quan hệ quốc tế, nhận xét này hoàn toàn đúng khi sự chia cách giữa Trung Quốc với phương Tây và sự thất bại của Mỹ trong việc lãnh đạo phương Tây ngày càng khắc sâu. Ở thời điểm hiện tại, chúng ta hoàn toàn có thể cảm nhận rõ những khủng hoảng, bất ổn trong trật tự thế giới do phương Tây lãnh đạo và nếu Tổng thống Donald Trump tái đắc cử, thế giới sẽ thay đổi mãi mãi.

Nếu như trước đây cố lãnh đạo Đặng Tiểu Bình kiên định với quan điểm “giấu mình chờ thời, không bao giờ bước vào vị trí lãnh đạo” thì Trung Quốc ngày nay không ngần ngại thể hiện tham vọng trở thành siêu cường duy nhất. Điều này cũng đồng nghĩa với việc Trung Quốc sẽ cùng đứng lên tháo gỡ mọi mối nguy mà thế giới đang phải đối mặt.

Trong cuộc đua giành tầm ảnh hưởng với Trung Quốc, bao lâu nay phương Tây vẫn sở hữu những lợi thế riêng, hết sức đặc thù; điển hình như những giá trị cốt lõi về tự do và dân chủ, về văn hóa và trí tuệ của phương Tây. Dù trật tự thế giới có thay đổi, Mỹ vẫn tạo ra và duy trì được liên minh vững mạnh. Nếu cộng hưởng sức mạnh kinh tế và chính trị của những đồng minh thân thiết của Mỹ (châu Âu, Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, Australia, Ấn Độ) lại với nhau thì quả thật đây sẽ là một khối liên minh khổng lồ.

Tuy nhiên mọi thứ dường như đang dần tan rã. Chính trong nội bộ nước Mỹ cũng đang có sự chia rẽ sâu sắc, hậu quả của chủ nghĩa dân tộc cực đoan. Và trên hết, chính sách”nước Mỹ trước tiên” do Tổng thống Donald Trump khởi xướng đã tác động tới xu hướng địa chính trị toàn cầu cũng như tách biệt nước Mỹ với phần còn lại của thế giới.

Ngoài ra Covid-19 cũng khiến thế giới có cái nhìn khác hơn về nước Mỹ, khi cường quốc hàng đầu này trở thành nước bị thiệt hại nặng nề nhất và vẫn đang lúng túng chưa biết đối phó với dịch bệnh như thế nào. Trong khi đó “người cầm trịch” Donald Trump lại bị cuốn vào vòng xoáy chỉ trích, đổ lỗi cho Trung Quốc. Quan trọng hơn, đại dịch còn làm rạn nứt quan hệ đồng minh Mỹ – EU và trong kế hoạch mở cửa đón du khách nước ngoài trở lại của EU không hề có Mỹ.

Không chỉ Mỹ mà bản thân Trung Quốc cũng có những điểm yếu. Trong 4 thập kỷ qua, mở cửa kinh tế đã giúp quốc gia đông dân nhất thế giới này có những bước tiến thần kỳ, tuy nhiên nếu thế giới ngắt kết nối vì dịch bệnh hay vì toàn cầu hóa bị đảo ngược, Trung Quốc sẽ rất khó kiến tạo những bước đi thần tốc như trước. Ngoài ra mô hình chính trị của Trung Quốc dù khá hiệu quả trong việc chống lại dịch bệnh nhưng lại không phải là mô hình hoàn hảo.

Trong cuốn “Narrow Corridor” của Daron Acemoglu và James Robinson đã giải thích cặn kẽ tình thế tiến thoái lưỡng nan mà một chính phủ chuyên chế có thể gặp phải. Nhiều người tin rằng trí tuệ nhân tạo cùng với khối lượng dữ liệu khổng lồ mà chính phủ thu thập được sẽ khiến mô hình kế hoạch tập trung thay thế hoàn toàn cơ chế thị trường. Tuy nhiên trên thế giới này không có kế hoạch nào được xem là hoàn hảo bởi động lực thay đổi chính là những ý tưởng trong đầu người dân, và điều họ cần là những cơ chế ưu đãi để biến ý tưởng thành hiện thực. Liệu chính phủ chuyên chế có thể chấp nhận điều này?

Tóm lại để tồn tại và phát triển, thế giới cần đến các giá trị cốt lõi của phương Tây và cả sự thịnh vượng của Trung Quốc chứ không phải bằng cách đánh đổi những giá trị này. Điều cần thiết lúc này là chúng ta phải quản lý các mối quan hệ trong ôn hòa cũng như điều hành thế giới mong manh này một cách thông minh. Đó cũng chính là phương thức ổn định và phát triển thế giới trong lâu dài.

An Phước