Nhà nước chỉ nên giám sát chất lượng xăng dầu, còn giá bán lẻ để thị trường tự quyết định

Đây là một điểm đáng chú ý trong báo cáo nghiên cứu “Những đặc điểm cần lưu ý của thị trường xăng dầu và ảnh hưởng tới phúc lợi hộ gia đình” vừa được Trung tâm Nghiên cứu kinh tế và chiến lược Việt Nam (VESS) công bố.

Cách tính giá xăng dầu chưa hợp lý

Ông Nguyễn Đức Thành – Giám đốc VESS cho biết tính độc quyền trên thị trường xăng dầu Việt Nam rất cao khi có trên 80% thị phần xăng dầu thuộc về các doanh nghiệp lớn. Việc kiểm soát và điều hành giá xăng dầu nhằm giúp Chính phủ đảm bảo an ninh năng lượng, nhưng cuối cùng lại dẫn tới tình trạng doanh nghiệp bán lẻ bị lỗ, đóng cửa, rút khỏi thị trường do lợi nhuận không đủ chi phí kinh doanh.

Lãnh đạo VESS cũng chỉ ra điểm khác biệt trong cách tính thuế xăng dầu của Việt Nam so với một số nước trong khu vực và thế giới, đó là cách tính thuế theo tỷ lệ (thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt, VAT) khiến nguồn thu ngân sách dễ bị động khi giá thế giới giảm đột ngột hoặc tăng mạnh. Cách tính giá cơ sở bộc lộ nhiều điểm yếu khiến giá xăng dầu tại Việt Nam không phản ánh đúng thực tế và không theo kịp thay đổi của thị trường quốc tế. Thêm vào  đó, cách tính thuế bình quân gia quyền đang gián tiếp làm giảm tính đa dạng thị trường nhập khẩu. Nguyên nhân là do doanh nghiệp có xu hướng tập trung mua từ các nước đã ký Hiệp định FTA (Hàn Quốc, Singapore, Malaysia) nhằm hưởng thuế thấp hơn thuế nhập khẩu bình quân.

Hồi tháng 5, cách tính giá xăng dầu chưa phù hợp thị trường cũng từng được Ủy ban Kinh tế đề cập đến khi thẩm tra báo cáo bổ sung kinh tế xã hội 2022, những tháng đầu năm 2023 của Chính phủ. Cơ quan này cho rằng cách tính giá bán lẻ xăng dầu hiện nay vẫn chưa phù hợp với biến động thị trường, không có tính cạnh tranh và chưa đủ bù đắp chi phí kinh doanh cho các doanh nghiệp bán lẻ. “Để gia tăng tính cạnh tranh, Nhà nước chỉ nên giám sát chất lượng xăng dầu còn giá bán lẻ nên để thị trường tự quyết định. Một phương án nữa là hình thành sàn giao dịch cung cấp xăng dầu để giải quyết vấn đề về giá. Yêu cầu đặt ra là phải tính đúng, tính đủ giá cơ sở xăng dầu mới đảm bảo cân bằng hài hòa lợi ích người tiêu dùng, doanh nghiệp” – ông Thành nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, ông Bùi Ngọc Bảo – Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam (VINPA) cho rằng xăng dầu là mặt hàng bình ổn, theo Luật Giá nên giá bán lẻ phải để thị trường tự quyết định, đặt trong điều kiện thị trường ổn định. Chỉ khi thị trường biến động, ảnh hưởng xấu tới nền kinh tế thì Chính phủ mới cần can thiệp bằng các công cụ, biện pháp bình ổn.

Tuy nhiên đi ngược với quan điểm của ông Thành và ông Bảo, nguyên Vụ trưởng Vụ Quản lý thuế doanh nghiệp lớn Nguyễn Văn Phụng lại cho rằng xăng dầu là hàng hóa thiết yếu, kinh doanh có điều kiện nên Nhà nước phải kiểm soát giá, không thể thả nổi theo thị trường.

Chỉ nên áp một trong hai loại thuế

Như đã biết, xăng dầu là một trong những mặt hàng thiết yếu nên việc đánh thuế với mặt hàng này ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và chi tiêu của hộ gia đình. Hiện mỗi lít xăng, dầu bán ra đang phải chịu các loại thuế như giá trị gia tăng (10%), nhập khẩu (10%), tiêu thụ đặc biệt (8%-10%) và bảo vệ môi trường (2.000 đồng một lít với xăng, 1.000 đồng với dầu, riêng dầu hỏa 600 đồng một lít).

Nghiên cứu của VESS cho thấy mặc dù giá xăng dầu bán lẻ của Việt Nam hiện ở mức tương đối thấp so với nhiều quốc gia trên thế giới nhưng lại cao hơn so với thu nhập bình quân đầu người của một số nước phát triển hoặc có cùng điều kiện như Indonesia, Malaysia, Nga, Mỹ…Điều này gây ảnh hưởng không nhỏ đến chi tiêu của người dân, đặc biệt là các hộ nghèo.

Trên cơ sở đó, VESS cho rằng chỉ nên áp một trong hai loại thuế tiêu thụ đặc biệt hoặc bảo vệ môi trường trong cơ cấu tính giá cơ sở xăng dầu. Chẳng hạn, áp thuế 2.000 đồng một lít, điều chỉnh theo tình huống cụ thể và đưa ra mức trần (3.000 đồng một lít) nếu áp thuế tương đối. “Việt Nam là một trong số ít các quốc gia đa phần sử dụng các khoản thuế tương đối để áp lên xăng dầu và cũng là quốc gia hiếm hoi áp trực tiếp đồng thời hai khoản thuế tiêu thụ đặc biệt và bảo vệ môi trường lên mặt hàng này. Chính phủ cần tạo lập một thị trường cho phép giá xăng dầu ở mức vừa phải so với thu nhập của người dân, đặc biệt là các hộ nghèo để tác động tích cực đến phúc lợi của các hộ gia đình” – ông Nguyễn Đức Thành đề xuất

Thành Nam