Ngành công nghiệp ô tô Việt Nam và bài toán nâng cao tỷ lệ nội địa hóa

Theo các chuyên gia, để có thể cạnh tranh ngang ngửa, sòng phẳng với ôtô nhập khẩu từ ASEAN cũng như các nước khác, nhất thiết ngành ô tô Việt Nam phải giải được 2 bài toán khó: nội địa hóa nói chung và nội địa hóa linh kiện nói riêng

Tỷ lệ nội địa hóa thấp

Năm 2020 có thể xem là một năm thành công của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam khi đạt được cả 2 mục tiêu lớn: thứ nhất, tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu, xuất khẩu ôtô đi nhiều nước; thứ hai, VinFast và Thaco đã có thương hiệu riêng bên cạnh những dòng xe lắp ráp.

Tuy vậy nút thắt của ngành công nghiệp ô tô hiện nay nằm ở khó khăn trong việc tăng cường tỷ lệ nội địa hóa để từ đó cắt giảm chi phí sản xuất, giảm giá thành sản phẩm; xuất phát từ việc quy mô thị trường còn quá nhỏ, thấp nhất trong 5 nước có ngành công nghiệp ôtô tại ASEAN, chỉ bằng 1/3 quy mô thị trường ôtô của Thái Lan, 1/4 của Indonesia…

Theo ông Lương Đức Toàn – Phó trưởng Phòng Công nghiệp chế biến, chế tạo (Cục Công nghiệp – Bộ Công Thương), có 3 nguyên nhân chính khiến quy mô thị trường sản xuất ôtô của Việt còn khiêm tốn. Thứ nhất, sản lượng tiêu thụ thấp (hết năm 2019, bình quân mỗi doanh nghiệp mới bán được 400.000 xe (trong khi đó theo tính toán để tăng tỷ lệ nội địa hóa, mỗi năm một doanh nghiệp phải bán được 500.000 – 600.000 xe). Thứ hai, hầu hết vật liệu cơ bản phục vụ sản xuất cho linh kiện ( thép chế tạo, hạt nhựa…) phải nhập khẩu làm đội giá thành sản phẩm, khó cạnh tranh với sản phẩm ngoại; thứ ba, năng lực của ngành công nghiệp hỗ trợ còn hạn chế, chưa đáp ứng được nhu cầu doanh nghiệp sản xuất lắp ráp ôtô trong nước, đặc biệt chưa có doanh nghiệp đầu tàu dẫn dắt chuỗi cung ứng.

Đồng quan điểm, đại diện Tập đoàn Thành Công – TC Motor cho biết hiện nay hầu hết các linh kiện sản xuất ô tô đều phải nhập khẩu, doanh nghiệp ôtô trong nước mới chỉ cung cấp được các linh kiện hàm lượng công nghệ thấp như cần gạt mưa, ắc quy, lốp, dây điện…

“Cửa sáng”

Theo đại diện Hiệp hội Doanh nghiệp Công nghiệp hỗ trợ Việt Nam (VASI), đầu tư cho sản xuất phụ tùng, linh kiện ngành công nghiệp hỗ trợ sản xuất ô tô đòi hỏi vốn lớn, doanh nghiệp Việt lại bị thua thiệt. Chính vì vậy để tăng tỷ lệ nội địa hóa linh kiện phục vụ ngành công nghiệp ôtô rất cần chính sách thuế ổn định lâu dài nhằm khuyến khích sản xuất trong nước, tạo điều kiện để doanh nghiệp xây dựng chiến lược phát triển dài hạn, không đầu tư theo kiểu “ăn xổi”. Ngoài ra chính sách thuế cũng phải khuyến khích doanh nghiệp lựa chọn để sản xuất, xuất khẩu phụ tùng, linh kiện và dần trở thành nhà cung cấp trong chuỗi giá trị của ngành ôtô khu vực và thế giới.

Theo ghi nhận của các chuyên gia kinh tế, triển vọng của ngành công nghiệp ôtô Việt trong năm 2021 vẫn rất tươi sáng xuất phát từ sự chuyển hướng sản xuất và cung ứng linh kiện, thiết bị gốc (OEM) cho các đối tác lớn trên toàn cầu; nổi bật phải kể đến Công ty CP Ôtô Trường Hải (Thaco). Để có thể tham gia sâu vào chuỗi giá trị của thế giới, doanh nghiệp này chọn hướng sản xuất, xuất khẩu linh kiện phụ tùng ôtô theo chuỗi cung ứng OEM cho các đối tác lớn. Đây cũng chính là cơ hội để Trường Hải nắm rõ yêu cầu, quy trình sản xuất cũng như kiểm soát chất lượng linh kiện OEM theo tiêu chuẩn toàn cầu, trên cơ sở đó xây dựng lộ trình nội địa hóa linh kiện chất lượng phù hợp với tiêu chuẩn của các hãng xe.

Thống kế của VASI cho thấy hiện cả nước có tới 214 doanh nghiệp sản xuất linh kiện, phụ tùng ôtô trong tổng số 350 doanh nghiệp sản xuất liên quan đến ôtô song để các doanh nghiệp này trở thành nhà cung ứng OEM không phải chuyện một sớm một chiều có thể làm được. Để trở thành nhà cung ứng OEM cho các đối tác lớn trên toàn cầu đòi hỏi các doanh nghiệp ô tô trong nước phải có năng lực tài chính cũng như sự sẵn sàng về mặt tư duy, công nghệ, nguồn nhân lực, cơ sở hạ tầng…để từ đó đẩy mạnh công cuộc tái cấu trúc mạng lưới sản xuất và nâng cao chuỗi giá trị cung ứng.

Bên cạnh đó với một chiếc ôtô, cần từ 30.000 – 40.000 chi tiết, linh kiện khác nhau. Vì vậy, ngành công nghiệp ôtô Việt phải có sự hợp tác chặt chẽ của rất nhiều ngành công nghiệp khác như: Cơ khí chế tạo, điện tử, công nghiệp hóa chất… nhằm mang lại hiệu quả cao hơn so với hiện tại. Ngoài ra, các doanh nghiệp sản xuất linh kiện, phụ tùng cần chú trọng hơn nữa xu hướng sử dụng công nghệ 4.0 để cải tiến quy trình hiện có, nhằm nâng cao chất lượng, nội địa hóa linh kiện, phụ tùng…, thúc đẩy phát triển ngành công nghiệp ôtô trong thời gian tới.

Trung Anh