Cuộc chiến chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ – Cần sự chung tay của cơ quan quản lý nhà nước và cộng đồng doanh nghiệp

Bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, việc Việt Nam tham gia nhiều Hiệp định thương mại tự do mang đến cơ hội nâng cao kim ngạch xuất khẩu song đi kèm đó là nguy cơ gia tăng các vụ kiện chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại (PVTM) và gian lận xuất xứ (GLXX) nhằm vào hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam

Theo thống kê của Cục PVTM, trong quá trình thực hiện chủ trương chủ động hội nhập giai đoạn 2000 – 2016, có tới 15 vụ việc điều tra lẩn tránh thuế PVTM với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam (trung bình một vụ/năm). Đặc biệt, chỉ từ năm 2017 đến quý I-2020, đã có thêm bảy vụ việc mới (trung bình mỗi năm hai vụ). Xu hướng này dự kiến sẽ tiếp tục gia tăng khi Việt Nam ngày càng khẳng định vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu và tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do có yêu cầu cao về xuất xứ như CPTPP, EVFTA…; từ đó không chỉ ảnh hưởng đến các doanh nghiệp, ngành hàng trong nước mà về lâu dài còn tác động tiêu cực tới sức cạnh tranh của nền kinh tế.

Trong bối cảnh đó, nhằm giảm thiểu khả năng bị áp dụng biện pháp PVTM, Việt Nam cần có một chiến lược tổng thể, dài hạn trong việc phát triển chuỗi sản xuất, nâng cao giá trị gia tăng cho các mặt hàng hàng xuất khẩu. Đây cũng chính là lý do Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 824/QĐ-TTg ngày 4/7/2019 phê duyệt Đề án Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp PVTM và GLXX; Nghị quyết số 119/NQ-CP ngày 31/12/2019 về một số biện pháp cấp bách nhằm tăng cường quản lý nhà nước về phòng chống GLXX, chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp.

Ngay sau khi Quyết định số 824/QĐ-TTg và Nghị quyết số 119/NQ-CP được ban hành, Bộ Công Thương đã khẩn trương chỉ đạo các đơn vị chức năng và phối hợp với các Bộ, ngành liên quan thực hiện các nhiệm vụ được giao. Bộ cũng xây dựng chương trình hành động cụ thể, thành lập các Tổ công tác liên quan, khẳng định quyết tâm trong việc phòng chống, phát hiện, xử lý các hành vi lẩn tránh biện pháp PVTM và GLXX.

Để có căn cứ xác định trọng tâm đấu tranh phòng chống tình trạng lẩn tránh PVTM, sau khi Đề án được ban hành, Bộ Công Thương đã xây dựng và thường xuyên cập nhật Danh sách cảnh báo các mặt hàng có nguy cơ GLXX, chuyển tải bất hợp pháp, lẩn tránh biện pháp PVTM trên cổng thông tin điện tử của Bộ Công Thương và trang thông tin điện tử của Bộ, gửi các Bộ/ngành, UBND các tỉnh/thành phố phối hợp theo dõi; phổ biến kiến thức pháp luật về GLXX, chuyển tải bất hợp pháp cho doanh nghiệp và tiến hành kiểm tra, ngăn chặn, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm. Song song đó các Bộ, ban ngành còn tích cực rà soát các quy định pháp luật, nghiên cứu, đề xuất sửa đổi bổ sung các quy định pháp lý tạo hành lang pháp lý cho công tác triển khai Đề án với mục tiêu để tăng hiệu quả thực thi. Về phía các cơ quan quản lý cũng tăng cường giám sát, đẩy mạnh công tác kiểm tra nhằm ngăn chặn và xử lý nghiêm các hành vi GLXX nhằm lẩn tránh biện pháp PVTM.

Ông Chu Thắng Trung – Phó Cục trưởng Cục PVTM cho biết phát huy kết quả đạt được, trong năm 2021 này Cục sẽ tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp lý phù hợp với chủ trương, chính sách của Nhà nước về phòng chống GLXX, chuyển tải bất hợp pháp; hoàn thiện các quy định pháp luật có liên quan đến xuất xứ hàng hóa, nhất là hàng hóa lưu thông trong nước; đồng thời gấp rút hoàn thành và phối hợp với các đơn vị có liên quan triển khai vận hành hiệu quả Hệ thống cảnh báo sớm để hỗ trợ doanh nghiệp trong việc chủ động sử dụng biện pháp PVTM cũng như ứng phó kịp thời với các biện pháp PVTM do nước ngoài áp dụng.

Cũng theo Phó Cục trưởng Chu Thắng Trung, trong cuộc chiến chống lẩn tránh biện pháp PVTM và GLXX, bên cạnh sự vào cuộc của các cơ quan quản lý thì doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng, mang tính quyết định. Chính vì vậy để nâng cao hiệu quả của công tác chống lẩn tránh biện pháp PVTM, Cục PVTM khuyến nghị các doanh nghiệp cần tìm hiểu, nâng cao nhận thức về nguy cơ bị khiếu kiện, điều tra, các nhóm mặt hàng thường bị kiện; từ đó có kế hoạch chủ động phòng ngừa và xử lý vụ kiện PVTM khi xây dựng chiến lược xuất khẩu. Tìm hiểu cơ chế, quy định, thủ tục điều tra của các thị trường xuất khẩu lớn như Hoa Kỳ, EU, Canađa thường xuyên thay đổi quy định, thủ tục điều tra theo hướng dễ khởi xướng điều tra, áp dụng hơn.

Ngoài ra  doanh nghiệp cũng cần chú trọng chiến lược đa dạng hóa sản phẩm và đa phương hóa thị trường xuất khẩu để phân tán rủi ro, tránh tập trung xuất khẩu với khối lượng lớn vào một thị trường vì điều này có thể tạo ra cơ sở cho các nước khởi kiện hay áp dụng biện pháp PVTM trong trường hợp xuất khẩu từ Việt Nam gia tăng đột biến.

Như Anh