Nâng cao năng lực phòng vệ thương mại, chống gian lận xuất xứ hàng hoá

Đi cùng tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, tình trạng lẩn tránh các biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ hàng hóa có xu hướng ngày càng tăng; bất chấp nỗ lực siết chặt quản lý, giám sát cũng như tăng cường công tác thẩm tra của các cơ quan chức năng…

Nguy cơ cao

Theo thống kê của Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương), từ năm 2000 đến năm 2016 đã có 15 vụ hàng hóa xuất khẩu của nước ta bị nước ngoài điều tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại, trung bình 1 vụ/năm. Lũy kế đến hết quý II/2021, đã có 207 vụ việc phòng vệ thương mại do 21 quốc gia/ vùng lãnh thổ khởi xướng điều tra đối với hàng hoá xuất khẩu của Việt Nam.

Dự kiến trong thời gian tới xu hướng này sẽ tiếp tục tăng lên khi Việt Nam đã có những dấu hiệu về dịch chuyển đầu tư cũng như số lượng sản phẩm bị áp dụng biện pháp phòng vệ thương mại đang gia tăng đáng kể. Trong đó Hoa Kỳ là quốc gia điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại nhiều nhất với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam với tổng cộng 10 vụ việc, chiếm tỷ lệ gần 50% tổng số vụ việc. Đặc biệt xứ cờ hoa đã tự khởi xướng điều tra lẩn tránh thuế với sản phẩm thép tấm không gỉ của Việt Nam.

Bên cạnh việc tự khởi xướng điều tra vụ việc, Hoa Kỳ sẵn sàng tiếp nhận các yêu cầu điều tra về lẩn tránh thuế mặc dù nguyên đơn trong vụ việc đã nộp quá thời hạn quy định. Thêm vào đó, sản phẩm bị kiện của Việt Nam không giới hạn ở các mặt hàng công nghiệp mà còn có nguy cơ gia tăng ở nhóm sản phẩm nông nghiệp.

 Theo đại diện Cục Phòng vệ Thương mại, sở dĩ các vụ việc phòng vệ thương mại nhằm vào hàng xuất khẩu Việt Nam ngày càng tăng là do thời gian qua kim ngạch xuất khẩu của nước ta đã có sự tăng trưởng vượt bậc nhờ vào tác động tích cực từ quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và ký kết hàng loạt các FTA thế hệ mời. Nhiều mặt hàng của Việt Nam đã tạo ra sức ép cạnh tranh lớn tại thị trường các nước nhập khẩu, buộc ngành sản xuất tại các nước này phải đề nghị Chính phủ họ điều tra áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại.

Ở chiều ngược lại, tình trạng lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ hàng hóa trong nước cũng có xu hướng ngày càng tăng, bất chấp nỗ lực siết chặt quản lý, giám sát cũng như tăng cường công tác thẩm tra của các cơ quan chức năng. Điều này không chỉ xâm phạm đến quyền lợi của người tiêu dùng mà còn ảnh hưởng đến uy tín thương hiệu của doanh nghiệp Việt Nam trong hoạt động xuất khẩu. Từ đầu năm 2021 đến nay, Tổng cục Hải quan cũng đã phát hiện và bắt giữ nhiều vụ vi phạm xuất xứ, hàng giả, hàng nhái. Thực tế cho thấy, vi phạm điển hình trong các vụ việc do Cục Kiểm tra sau thông quan của Tổng cục Hải quan phát hiện là việc doanh nghiệp nhập khẩu toàn bộ linh kiện để lắp ráp thành sản phẩm hoàn chỉnh hòng “đội lốt” hàng Việt Nam.

Nỗ lực đẩy lùi tình trạng gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp

Để đẩy lùi tình trạng gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa không đúng quy định, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, chuyển tải bất hợp pháp, trong năm nay các đơn vị chức năng của ngành Hải quan tập trung triển khai đồng bộ nhiều biện pháp nghiệp vụ hải quan; đảm bảo phát hiện kịp thời và xử lý nghiêm mọi hành vi vi phạm theo đúng quy định của pháp luật. Nỗ lực này không chỉ góp phần thúc đẩy phát triển sản xuất trong nước, bảo vệ các nhà sản xuất Việt Nam trước nguy cơ bị áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại mà còn góp phần bảo vệ uy tín, thương hiệu của hàng hóa “made in Vietnam” trên trường quốc tế.

Theo đó Tổng cục Hải quan đã giao nhiệm vụ cụ thể cho từng đơn vị (Cục Kiểm tra sau thông quan, Cục Điều tra chống buôn lậu, Vụ Thanh tra – Kiểm tra…), đảm bảo phát hiện sớm và xử lý kịp thời các vi phạm. Trong đó, Cục Kiểm tra sau thông quan được giao nhiệm vụ trực tiếp kiểm tra sau thông quan tại trụ sở người khai hải quan để làm rõ hành vi gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi nhãn hàng hóa không đúng quy định, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, chuyển tải bất hợp pháp và xử lý theo quy định đối với các nhóm mặt hàng. Ngoài ra đơn vị chủ động phối hợp với Cục Giám sát quản lý về hải quan để phân tích số liệu, xác định đối tượng có rủi ro cao về gian lận, giả mạo xuất xứ, ghi nhãn không đúng quy định, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ, chuyển tải bất hợp pháp…

Bên cạnh phối hợp chặt chẽ với Cục Kiểm tra sau thông quan, Cục Giám sát quản lý về hải quan sẽ chủ trì, phối hợp với Bộ Công Thương, Bộ Khoa học và Công nghệ và các Bộ, ban ngành liên quan thực hiện rà soát cơ sở pháp lý, kiến nghị sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp quy liên quan đến xuất xứ, ghi nhãn để khắc phục sơ hở của hệ thống pháp luật, làm cơ sở pháp lý để thống nhất thực hiện. Ngoài ra cơ quan này cũng sẽ chủ trì, phối hợp với Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) rà soát các trường hợp cấp Giấy chứng nhận xuất xứ hàng hóa chưa đúng quy định; kiến nghị, đề xuất VCCI chấm dứt việc cấp Giấy chứng nhận về quy trình sản xuất hoặc nguồn nguyên liệu, công đoạn sản xuất nhằm hạn chế doanh nghiệp lợi dụng giấy chứng nhận này để gian lận xuất xứ.

Tổng cục Hải quan cũng yêu cầu các đơn vị hải quan tỉnh, thành phố áp dụng đồng bộ, chặt chẽ các biện pháp nghiệp vụ hải quan từ khâu làm thủ tục hải quan cho đến các biện pháp nghiệp vụ khác như quản lý rủi ro, sau thông quan, kiểm soát hải quan để ngăn chặn tình trạng gian lận, giả mạo xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp.

Về phía Bộ Công Thương, thời gian qua Bộ đã cùng với các Bộ, ngành liên quan tích cực triển khai nhiều biện pháp chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ; chủ động phối hợp với các Bộ, ngành xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 824/QĐ-TTg ngày 4/7/2019 ban hành Đề án Tăng cường quản lý nhà nước về chống lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ; Nghị quyết số 119/NQ-CP ngày 31/12/2019 về một số biện pháp cấp bách nhằm tăng cường quản lý nhà nước về phòng chống gian lận xuất xứ, chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp.

Ngay sau khi Đề án và Nghị quyết được ban hành, Bộ Công Thương đã khẩn trương chỉ đạo các đơn vị chức năng và phối hợp với các Bộ, ngành liên quan thực hiện các nhiệm vụ được giao. Ngoài ra Bộ còn xây dựng chương trình hành động cụ thể, thành lập các Tổ công tác liên quan, khẳng định quyết tâm trong việc phòng chống, phát hiện, xử lý các hành vi lẩn tránh biện pháp phòng vệ thương mại và gian lận xuất xứ; tập trung triển khai 5 nhóm biện pháp chính hướng đến mục tiêu tăng cường hiệu quả thực thi pháp luật về chống lẩn tránh, xuất xứ, hải quan (nâng cao khả năng phối hợp giữa các Bộ, ngành, địa phương, cộng đồng doanh nghiệp, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài; tăng cường tuyên truyền, phổ biến quy định về quy tắc xuất xứ, chống lẩn tránh; hợp tác với các nước liên quan trong việc ngăn chặn các hành vi lẩn tránh, gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp; rà soát, sửa đổi, bổ sung văn bản quy phạm pháp luật về chống lẩn tránh, gian lận xuất xứ; ngăn chặn, xử lý nghiêm các hành vi lẩn tránh, gian lận xuất xứ)

Phát huy kết quả đạt được, thời gian tới Bộ Công Thương sẽ tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp lý phù hợp với chủ trương, chính sách của Nhà nước về phòng chống gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp; hoàn thiện các quy định pháp luật có liên quan đến xuất xứ hàng hóa, nhất là hàng hóa lưu thông trong nước. Những nỗ lực đều hướng tới mục tiêu nâng cao nhận thức của toàn hệ thống, giúp các hiệp hội ngành hàng, cộng đồng doanh nghiệp tháo gỡ khó khăn trong bối cảnh nhiều nước chuyển sang áp dụng nhiều hình thức mới trong phòng vệ thương mại, đảm bảo sự phát triển ổn định của các doanh nghiệp trong bối cảnh hiện nay.

Hạnh Dung