Thỏa thuận UAE-Israel liên quan nhiều đến Mỹ và Trung Quốc hơn là Iran

Các câu hỏi chính về thỏa thuận bình thường hóa giữa Israel và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) được công bố một tuần trước đó là tại sao nó lại xảy ra và nó sẽ thay đổi điều gì?

Hiện đã khá rõ điều mà Tổng thống Mỹ Donald Trump và Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu có được từ thỏa thuận – khi cả hai nhà lãnh đạo đều đang vật lộn trong nước và cần một chiến thắng trong chính sách đối ngoại.

Nhưng thật khó để biết được điều gì dành cho Thái tử Mohammed bin Zayed của UAE (hay MBZ, như ông được biết đến rộng rãi), người đã nhượng bộ lớn nhất trong thỏa thuận.

Các bài phân tích thông thường chủ yếu nhắc tới Iran: Mối quan tâm chung trong việc chống lại Iran đã thúc đẩy Israel và các quốc vương Sunni ở vùng Vịnh xích lại gần nhau hơn. Từ phân tích này, tác động chính sẽ là tăng cường khả năng răn đe tập thể đối với hành động xâm lược của Iran.

Không chỉ về Iran

Có hai vấn đề với lời giải thích này. Đầu tiên, kinh nghiệm gần đây cho thấy Abu Dhabi ít tập trung vào việc thách thức Tehran hơn người ta thường nghĩ.

MBZ từ lâu đã lo lắng về các phần tử Hồi giáo dòng Sunni hơn là quốc gia Iran theo dòng Shia. Iran đặt ra một mối đe dọa từ bên ngoài đối với UAE, nhưng Tổ chức Anh em Hồi giáo đã cho thấy – đáng chú ý nhất là ở Ai Cập – rằng họ có thể nắm quyền từ bên trong.

Sự ưu tiên này có hậu quả trong thế giới thực. UAE – đặc biệt là Dubai – duy trì mối quan hệ kinh tế tương đối bền chặt với Iran.

Nhưng kể từ năm 2017, UAE đã thúc đẩy một chiến dịch cô lập và trừng phạt Qatar thân thiện với Hồi giáo. Chiến dịch đó đã làm suy yếu nỗ lực xây dựng một mặt trận thống nhất của Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh chống lại Iran.

Thứ hai, không rõ liệu sự hợp tác công khai hơn giữa Israel và UAE có thể răn đe Iran hay không. Hai bên đã hợp tác bí mật trong nhiều thập kỷ. Và Tehran từ lâu đã cho rằng Mỹ, Israel và các quốc vương dòng Sunni là một phần của một âm mưu phối hợp nhằm lật đổ các lãnh tụ tối cao Iran.

Chiến dịch gây áp lực tối đa của Washington chỉ củng cố niềm tin đó và thúc đẩy các nỗ lực của chính Iran nhằm “thiết lập khả năng răn đe”. Ảnh hưởng của các biện pháp trừng phạt tê liệt, sự tàn phá của COVID-19 và vụ giết hại Qasem Soleimani (người đứng đầu Lực lượng Quds của Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo) vào tháng 1 đã có tác động trái chiều.

Điều đó nói lên rằng, thỏa thuận bình thường hóa có thể khiến Mỹ hoặc Israel (hoặc cả hai) thưởng cho UAE những khả năng quân sự bị từ chối từ trước đến nay. Tuy nhiên, quá trình đó sẽ mất nhiều năm và có thể dễ dàng bị đảo ngược bởi một chính quyền trong tương lai.

Chờ đợi ưu tiên từ Washington

Việc Abu Dhabi tập trung vào việc cải thiện địa vị của mình ở Washington cung cấp lời giải thích tốt nhất cho quyết định bình thường hóa quan hệ với Israel.

UAE đã làm việc chăm chỉ để khẳng định mình là quốc gia Ả Rập yêu thích của Washington, ít nhất là kể từ năm 2006, khi đề xuất của Dubai Ports World về việc tiếp quản hoạt động của sáu cảng của Mỹ.

Để giúp khôi phục vị thế của mình – và làm lu mờ các đối thủ Ả Rập Xê Út giàu có hơn – UAE đã xây dựng một nhà nước mà người phương Tây cảm thấy vô cùng thoải mái. Quan trọng hơn, họ đã theo đuổi một chính sách đối ngoại cơ bắp được hỗ trợ bởi chính sách ngoại giao năng động và một quân đội thiện chiến, có năng lực cao.

Nhưng Abu Dhabi có thể đã quá kỳ vọng. UAE đặt nhiều kỳ vọng vào chính quyền Trump nhưng không lôi kéo được Washington trong chiến dịch chống lại Qatar, quốc gia mà UAE đã cắt quan hệ ngoại giao vào năm 2017 vì bị cáo buộc ủng hộ khủng bố và ủng hộ Iran.

Mỹ đã thất vọng trước việc UAE từ chối thỏa hiệp với Qatar vì lợi ích xây dựng một mặt trận chung chống lại Iran. Sự thất vọng đó càng tăng thêm do UAE từ chối công khai đổ lỗi cho Iran về vụ tấn công vào tháng 6 năm 2019 nhằm vào các tàu của Ả Rập Xê Út và Na Uy trong vùng biển của UAE.

Nhưng các Tiểu vương quốc đã thấy sự thận trọng của họ được minh oan 3 tháng sau đó do Mỹ không có bất kỳ phản ứng nào trước các cuộc tấn công của Iran vào các cơ sở dầu mỏ của Ả Rập Xê Út.

Lèo lái quan hệ với Trung Quốc

Những nghi ngờ ngày càng tăng của Abu Dhabi về quyết tâm và sức mạnh duy trì của Washington đã thúc đẩy mối quan hệ ngày càng tăng của họ với Trung Quốc. Và những mối quan hệ đó chỉ càng làm căng thẳng thêm mối quan hệ của họ với Mỹ.

Như Bộ trưởng Ngoại giao UAE Anwar Gargash đã gợi ý gần đây, Australia và UAE có một tình huống khó xử chung: Một đối tác an ninh lớn ở Mỹ và một đối tác thương mại lớn ở Trung Quốc.

Để cải thiện hình ảnh của mình với chính quyền tiếp theo của Mỹ (bất kỳ ai chiến thắng), Abu Dhabi cần đứng về chính sách đối ngoại của Mỹ.

Nhưng có rất ít vấn đề về chính sách đối ngoại mà đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ đồng thuận với nhau. Thực tế là một trong những điểm thỏa thuận đó là phản đối Trung Quốc chỉ làm tăng thêm các vấn đề của UAE.

UAE đã trải qua một chặng đường dài để khôi phục vị thế của mình ở Washington và có lẽ đã cho mình nhiều cơ hội hơn để tiến tới với Trung Quốc. Nhưng việc quản lý sự đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc sẽ vẫn là một thách thức khó khăn, ngay cả đối với một UAE khôn ngoan và có năng lực.

Ân Thuyên