10 mảnh ghép làm nên bức tranh kinh tế Việt Nam thời kỳ hậu giãn cách
“Cơn bão” Covid – 19 cần quét để lại cho nền kinh tế Việt Nam những “vết thương” và cả di chứng nặng nề về sau này. Trong bối cảnh đó, phòng chống dịch bệnh và phục hồi kinh tế tiếp tục được xác là những động lực chủ đạo của nền kinh tế đất nước trong thời gian tới
1. Nền kinh tế phục hồi mạnh trong năm 2022
Sau giai đoạn giãn cách xã hội dài chưa từng có của năm 2021, nhiều doanh nghiệp đang phải đẩy nhanh tiến độ, công suất sản xuất để kịp hoàn thành đơn hàng cũng như các dự án đã bị hoãn trong giãn cách. Bầu không khí sản xuất vô cùng nhộn nhịp kỳ vọng sẽ tạo động lực thúc đẩy tăng trưởng của nền kinh tế.
Ngoài ra nền tảng thấp của năm 2021 cũng là cơ sở cho sự phục hồi mạnh mẽ của GDP trong năm 2022. Theo đó trong năm này, Chính phủ đặt mục tiêu GDP sẽ tăng 6 – 6,5%. Bên cạnh việc thích ứng an toàn, kiểm soát hiệu quả dịch bệnh Covid-19, Việt Nam cũng sẽ tập trung thực hiện 3 trọng tâm: khôi phục, thúc đẩy sản xuất kinh doanh; đẩy mạnh xuất khẩu; đẩy nhanh tiến độ giải ngân vốn đầu tư công và huy động nguồn lực xã hội, phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng.
2. Cơ hội rộng mở với thị trường chứng khoán
Thống kê của Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD) cho thấy lũy kế kể từ đầu năm đến hết tháng 10/2021, số tài khoản giao dịch chứng khoán tại Việt Nam đã tăng thêm 1.090.602 tài khoản, cao gấp 2,75 lần so với con số đạt được trong cả năm 2020 và cao hơn 85% so với số lượng tài khoản mới trong 2 năm 2019, 2020. Thị trường cũng đánh dấu tháng thứ 8 liên tiếp với số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán mở mới vượt mức 100.000 tài khoản.
Đáng chú ý, số tài khoản của nhà đầu tư trong nước tăng thêm 187 tài khoản trong tháng 10/2021, lên mức 12.572 tài khoản. Đây là tháng với số tài khoản mở mới cao nhất kể từ đầu năm của nhóm này. Tuy vậy, tổng số tài khoản chứng khoán của nhà đầu tư trong nước hiện nay vẫn thấp hơn đáng kể so với các thị trường lân cận như Thái Lan (25-30%), Singapore (32%), Malaysia (18%) và vẫn còn dư địa tăng trưởng rất nhiều cho mục tiêu 5% dân số tới năm 2025 theo đề án được Chính phủ đề ra.
Bên cạnh lực lượng ngày càng gia tăng của nhóm các nhà đầu tư nội, số lượng tài khoản giao dịch chứng khoán mở mới của khối ngoại cũng ghi nhận những kết quả tích cực. Trong tương lai gần, thị trường chứng khoán được kỳ vọng sẽ tiếp tục thăng hoa khi hệ thống cơ sở hạ tầng ngày càng được cải thiện (hệ thống giao dịch mới, nâng hạng thị trường…), thủ tục mở tài khoản được rút gọn rất nhiều bằng công nghệ eKYC (định danh khách hàng điện tử); môi trường lãi suất thấp….
3. Làn sóng chuyển đổi số lan tỏa ra toàn bộ nền kinh tế
Covid-19 đúng nghĩa là một cuộc sàng lọc, trong đó các doanh nghiệp có nền tảng công nghệ số tốt, hệ thống phân phối trực tuyến tiếp tục giành được ưu thế so với các doanh nghiệp lỗi thời. Làn sóng này đang lan tỏa ra toàn bộ nền kinh tế, thúc đẩy xu hướng chuyển đổi số lớn chưa từng có trong cộng đồng doanh nghiệp.
Một nghiên cứu gần đây cho thấy việc sử dụng công nghệ số để vận hành đã giúp các doanh nghiệp khởi nghiệp tại Hà Nội tăng doanh thu đến 34%; đồng thời giúp tiết kiệm chi phí thuê mặt bằng, thời gian in ấn, sắp xếp và tìm kiếm tài liệu, lưu trữ, hỗ trợ hoạt động dễ kiểm soát và lên kế hoạch phát triển kinh doanh.
Một thuận lợi nữa là Chính phủ luôn xem hạ tầng số, hạ tầng dữ liệu, các nền tảng số quốc gia là yếu tố then chốt và đang nỗ lực tăng tốc lộ trình chuyển đổi số quốc gia. Trong đó Chính phủ luôn tin tưởng lực lượng doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam sẽ đóng vai trò quan trọng đối với việc triển khai thành công tiến trình này; đưa nền kinh tế số Việt Nam phấn đấu chiếm hơn 20% tỉ trọng GDP quốc gia vào năm 2025 và phấn đấu đạt 30% vào năm 2030
4. Giá cả tăng mạnh, áp lực lạm phát lớn
Bối cảnh “Siêu chu kỳ hàng hóa” đang diễn ra, nền kinh tế Việt Nam vốn có độ mở cao có thể sẽ chịu áp lực nhất định từ giá nguyên vật liệu.
Theo chuyên gia kinh tế, Tiến sĩ Nguyễn Bích Lâm – nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê, nền kinh tế Việt Nam nói chung và đặc biệt là ngành công nghiệp chế biến chế tạo phụ thuộc quá nhiều vào nguyên vật liệu nhập khẩu. Đó là lý do biến động giá nguyên vật liệu thế giới có tác động rất mạnh tới giá thành sản phẩm sản xuất trong nước, gây nên tình trạng lạm phát. “Nếu dịch không được kiểm soát, giãn cách xã hội kéo dài sẽ khiến nguồn cung của nền kinh tế bị tắt nghẽn, từ đó đẩy giá cả hàng hóa tăng cao. Đây chính là yếu tố gây áp lực lên lạm phát của nền kinh tế trong năm 2022 cũng như các năm tiếp theo” – Tiến sĩ Nguyễn Bích Lâm nhấn mạnh.
5. Nỗi lo gia tăng nợ xấu
Trong báo cáo công bố tháng 8/2021 về kinh tế của Việt Nam, Ngân hàng Thế giới (World Bank) khuyến nghị các cơ quan phụ trách chính sách tiền tệ cần thận trọng với những rủi ro đang gia tăng về nợ xấu. Thời gian qua nỗ lực của ngành ngân hàng đồng hành vượt khó cùng các doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi đại dịch là đáng hoan nghênh, tuy nhiên điều này cũng góp phần chuyển giao rủi ro từ khu vực kinh tế thực sang khu vực tài chính.
Đáng chú ý, thống kê từ báo cáo tài chính đã công bố của gần 30 ngân hàng thương mại cho thấy tổng nợ xấu nội bảng của các ngân hàng đã tăng 4,51% trong 6 tháng đầu năm 2021. Tuy vậy con số này vẫn chưa phản ánh hết thực tế do có nhiều khoản nợ được cơ cấu lại thời hạn trả nợ. “Khi Thông tư 14 hết hiệu lực thì ngân hàng buộc phải hạch toán các khoản nợ được cơ cấu và nhiều khoản có thể sẽ trở thành nợ xấu, lúc đó áp lực sẽ đè nặng lên vai các ngân hàng” – Chuyên gia kinh tế, Tiến sĩ Lê Xuân Nghĩa cảnh báo
6. Đầu tư công – Động lực phục hồi kinh tế
Tình hình dịch bệnh cộng với giãn cách xã hội trong quý III/2021 đã làm chậm đáng kể tiến độ giải ngân vốn đầu tư công. Cụ thể trong quý này giải ngân đầu tư công chỉ đạt 276.319 tỉ đồng, giảm 8% so với cùng kỳ năm ngoái, đẩy số vốn đầu tư công theo kế hoạch trong quý IV/2021 lên mức 177.116 tỉ đồng. Áp lực này buộc Chính phủ đẩy nhanh hơn nữa tốc độ đầu tư công trong thời gian tới, mặc dù có thể sẽ khó hoàn thành được mục tiêu đề ra.
Ngoài ra các gói hỗ trợ an sinh xã hội và thúc đẩy đầu tư công cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phục hồi kinh tế trong thời gian tới. Về mặt dư địa tăng trưởng, tỉ lệ nợ công/GDP đang duy trì khá thấp so với mục tiêu trần nợ công 60% của Chính phủ, do đó vẫn tạo ra dư địa dồi dào cho chính sách tài khóa. Với dư địa dồi dào cùng tính lan tỏa đến nhiều ngành, giới chuyên gia dự báo đầu tư công sẽ tiếp tục được đẩy mạnh trong thời gian tới.
7. Nền kinh tế phục hồi theo mô hình chữ K
Dưới tác động của dịch bệnh, trong 10 tháng đầu năm 2021 có 97.089 doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, tăng 13,5% so với cùng kỳ năm 2020. Một điều khá bất ngờ là dù có tới hàng ngàn doanh nghiệp nhỏ kiệt quệ và phá sản song cho đến thời điểm hiện tại vẫn chưa có doanh nghiệp nào trên thị trường chứng khoán Việt Nam tuyên bố phá sản
Thậm nhiều doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp đầu ngành có báo cáo lợi nhuận tăng trưởng lên tới 50-100% so với cùng kỳ. Sở dĩ có hiện tượng này là do nền kinh tế đang phục hồi theo mô hình chữ K, trong đó các công ty có quy mô và nền tảng tài chính lớn đang tranh thủ sự rút lui của những doanh nghiệp nhỏ, yếu kém để gia tăng năng lực cạnh tranh cũng như thị phần.
Dự báo trong thời gian tới mô hình chữ K vẫn sẽ tiếp tục xảy ra do dịch bệnh vẫn đang diễn biến phức tạp, các doanh nghiệp nhỏ đang dần rơi vào trạng thái kiệt quệ, không thể chống cự thêm nữa.
8. Đảo ngược toàn cầu hóa không ảnh hưởng nhiều tới triển vọng dài hạn của Việt Nam
Một trong những đổi thay lớn trong hoạt động của xã hội dưới tác động của đại dịch Covid – 19 chính là vấn đề đảo ngược toàn cầu hóa (deglobalization). Theo dự báo của WTO, sau đại dịch dòng vốn FDI toàn cầu sẽ sụt giảm 30%. Trước tình hình trên, chính phủ các nước mong muốn các công ty sẽ đưa hoạt động sản xuất về lại trong nước để giải quyết công ăn việc làm và cải thiện thu nhập cho người dân
Theo bà Đinh Hồng Hạnh – Phó Tổng Giám đốc, Lãnh đạo Dịch vụ Tài chính, PwC Việt Nam, tình trạng đảo ngược của toàn cầu hóa sẽ tiếp tục điều chỉnh quy mô của các tổ chức tài chính tương ứng với tăng trưởng GDP của quốc gia sở tại mà tổ chức đó đặt trụ sở. Trong khi đó việc duy trì đặt hoạt động sản xuất ra nước ngoài sẽ làm tăng rủi ro hoạt động trong toàn ngành.
Xét ở khía cạnh tích cực, tình trạng đảo ngược toàn cầu hóa có thể chỉ diễn ra trong ngắn hạn và sẽ không ảnh hưởng nhiều tới triển vọng dài hạn của Việt Nam. Ông Don Lam – Đồng sáng lập VinaCapital nhận định nguồn vốn FDI vào Việt Nam sẽ không bị ảnh hưởng từ xu hướng này và thậm chí còn tăng lên bởi Việt Nam sở hữu lợi thế về nguồn lao động chất lượng cao, chi phí thấp, vị trí địa lý gần với chuỗi cung ứng tại Trung Quốc và phần còn lại của châu Á
9. Tầng lớp trung lưu gia tăng mở cánh cửa lớn cho ngành bất động sản
Theo hãng nghiên cứu thị trường Statista (Đức), nếu như năm 2013 Việt Nam sở hữu 10.000 triệu phú USD thì đến năm 2018, con số này đã tăng lên hơn 12.000 triệu phú và dự kiến đến năm 2023 sẽ có hơn 15.000 triệu phú USD
Còn theo báo cáo Thịnh Vượng 2021 của Knight Frank, hiện Việt Nam đang có 19.491 người giàu, 390 người siêu giàu và dự kiến 2 con số này sẽ tiếp tục tăng lên trên 30% trong 5 năm tới. Sự gia tăng không ngừng của giới siêu giàu Việt Nam cùng với lực đẩy từ chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa sẽ giúp ngành bất động sản hồi phục nhanh chóng, nhất là trong bối cảnh các chủ đầu tư lớn đang bắt đầu mở bán lại dự án sau thời gian giãn cách xã hội.
10. Sự lệch pha trong xu hướng điều hành của các ngân hàng trung ương thế giới và Việt Nam
Cùng với đà phục hồi các hoạt động kinh tế, lạm phát toàn cầu đã tăng trở lại và có thể tiếp tục leo thang trong những tháng cuối năm 2021, đặt ra nhiều thách thức chính sách đối với các ngân hàng trung ương trên thế giới. Để giảm bớt rủi ro lạm phát, các ngân hàng trung ương đang có xu hướng giảm bơm tiền và đầu thắt chặt chính sách tiền tệ, chấm dứt thời gian dài thực hiện các biện pháp nới lỏng chưa có tiền lệ.
Tuy nhiên trước những diễn biến hết sức phức tạp của dịch bệnh, SSI Research nhận định chính sách tiền tệ của Việt Nam trong thời gian tới vẫn sẽ duy trì trạng thái nới lỏng thông qua việc cắt giảm lãi suất điều hành hoặc giảm tỉ lệ dự trữ bắt buộc.
Việc các ngân hàng trung ương lớn trên thế giới giảm bơm tiền và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam lại duy trì trạng thái nới lỏng dễ gây ra sự lệch pha giữa Việt Nam và thế giới. Khi tình trạng chênh lệch này đạt đỉnh có thể tạo áp lực nhất định lên tỉ giá, khiến tiền đồng của Việt Nam suy yếu.
Huy Hoàng
