Vì sao khả năng sinh lời của hệ thống ngân hàng châu Âu lại thấp?

Bù lại cho sự vững chãi trước những rủi ro tài chính thì hệ thống ngân hàng châu Âu lại có khả năng sinh lời thấp hơn.

Kể từ ngày 9/3, cổ phiếu ngành ngân hàng ở châu Âu bắt đầu lao dốc và hiện vẫn đang trong tình trạng bất ổn do giới đầu tư lo lắng những rắc rối tài chính sẽ lan sang khu vực đồng euro.

Kể từ sau khủng hoảng tài chính toàn cầu 2007-2009 và khủng hoảng nợ công bắt đầu từ nửa sau năm 2009, các ngân hàng lớn của eurozone được đặt dưới sự giám sát của Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB). Thời điểm này, ECB bắt đầu công cuộc tái cấu trúc để loại dần cái tài sản giá trị thấp ra khỏi hệ thống. Điều này khiến các ngân hàng châu Âu trở nên kém hấp dẫn nhưng lại kiên cố hơn trước những rủi ro tài chính

Theo Economist, hiện các ngân hàng châu Âu đang phải đối mặt với 3 rủi ro chính gồm: thiếu thanh khoản; giá trị tài sản nắm giữ sụt giảm; người vay không có khả năng trả nợ đúng hạn.

Cụ thể đối với vấn đề thanh khoản, tháng 9/2022, tài sản thanh khoản của các ngân hàng châu Âu vẫn cao hơn mức mà giới chức cho rằng sẽ tránh được rủi ro bị rút tiền gửi. Tuy nhiên tốc độ rút tiền tại Silicon Valley Bank và Credit Suisse thời gian qua cũng phần nào cho thấy các giả định của ECB là quá lạc quan. Không như Mỹ, các ngân hàng châu Âu cũng không công bố chi tiết bản chất số tiền gửi khiến các nhà đầu tư như ngồi trên đống lửa.

Có thể thấy nếu như khách hàng của Silicon Valley Bank chủ yếu là nhóm doanh nghiệp hoạt động trong cùng một ngành thì phần lớn tiền gửi tại các ngân hàng châu Âu lại là của các hộ gia đình đã được bảo hiểm hoặc tiền gửi của các công ty hoạt động trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Ngoài ra so với Mỹ, châu Âu thiếu các thị trường tiền tệ có độ sâu và dễ tiếp cận nên cũng rất ít lựa chọn sinh lợi thay thế. Đây là lý do hầu hết các khoản tiền gửi của doanh nghiệp bị rút ra (khoảng 300 tỷ euro (325 tỷ USD) kể từ hè 2022) đều quay trở lại ngân hàng dưới dạng tiền gửi “có kỳ hạn” với lãi suất cao hơn.

Đối với rủi ro các tài sản đang bị giảm giá trị, có thể thấy giá trị của các khoản vay trên sổ sách của ngân hàng cũng giống như trái phiếu, sẽ bị sụt giảm khi lãi suất tăng. Để tránh nguy cơ này, giới chức châu Âu đã buộc các ngân hàng phải có biện pháp dự phòng rủi ro.

Đối với rủi ro người vay không có khả năng trả nợ đúng hạn, có thể thấy việc gia hạn trả nợ đối với chủ sở hữu các bất động sản thương mại là lo lắng thường trực của các nhà đầu tư. Cụ thể lãi suất tăng và triển vọng kinh tế xấu đi đang gây sức ép lên giá và tiền thuê nhà. Việc này lại diễn ra đúng thời điểm các chủ sở hữu phải tốn tiền trả nợ nhiều hơn. Nhưng khác với Mỹ, các ngân hàng châu Âu lại ít cho vay mua các bất động sản thương mại hơn.

Khi nền kinh tế trì trệ, cho vay nhiều thường đi kèm với rủi ro lớn. Tuy nhiên, các ngân hàng châu Âu có bộ đệm vốn dồi dào để hấp thụ các khoản lỗ. Thống kê cho thấy nếu như năm 2015, tỷ lệ vốn cấp 1 trên tổng tài sản có rủi ro của các ngân hàng đạt 12,7% thì đến tháng 9/2022 tỷ lệ này tăng lên 14,7% – cao hơn nhiều so với ngưỡng 10,7% mà cơ quan quản lý yêu cầu.

Một số đã trích lập dự phòng cho các khoản lỗ từ cho vay thời kỳ Covid-19. Khoản dự phòng này có thể được tái sử dụng để bù đắp các khoản lỗ mới hiện tại. Ngoài ra một phần lớn các khoản vay của doanh nghiệp còn được chính phủ bảo lãnh.

Những nỗ lực tái cơ cấu đã giúp các ngân hàng châu Âu trụ vững hơn trong suy thoái nhưng bù lại lợi nhuận họ thu về cũng thấp hơn. Các ngân hàng châu Âu đối mặt với vấn đề này từ những năm 2010, khi tài sản xấu, lãi suất thấp, tăng trưởng kinh tế yếu và các quy định bị siết chặt đã hạn chế lợi nhuận lẫn doanh thu của họ

Đến năm 2022, bức tranh dần được cải thiện nhờ lãi suất tăng, tuy nhiên cơ hội kiếm tiền cũng trở nên mong manh hơn. Lãi suất có thể sẽ đạt đỉnh sớm và thấp hơn dự kiến, khi các ngân hàng trung ương điều chỉnh để phù hợp với sự lỏng lẻo của hệ thống ngân hàng và bối cảnh nền kinh tế chậm lại. Điều này sẽ làm giảm doanh thu của các ngân hàng. Chưa kể lãi suất huy động cũng được dự báo sẽ tăng lên đáng kể, đặt trong bối cảnh người gửi tiền đang tìm kiếm những ngân hàng có lãi suất tốt hơn. Nhà đầu tư vào trái phiếu của các ngân hàng sẽ yêu cầu phí bảo hiểm cao hơn, sau khi giá trị số trái phiếu cấp 1 bổ sung (vào khoảng 17 tỷ USD) của Credit Suisse bị giới chức điều chỉnh về 0 khi bán cho UBS.

Những áp lực này đang thu hẹp dần biên lợi nhuận, đặt trong bối cảnh hàng loạt chi phí khác đều gia tăng chóng mặt. Tiền lương chiếm 60% tổng chi phí, vẫn chưa hoàn toàn theo kịp lạm phát. Phí bảo hiểm tiền gửi mà các ngân hàng phải trả cũng sẽ tăng lên.

Theo dự báo của JPMorgan Chase, những chi phí này có thể làm giảm 1% với lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu. Nhiều khả năng các cơ quan giám sát sẽ thắt chặt quy định để đảm bảo các tổ chức tín dụng có thể trụ vững trước  tình trạng rút tiền ồ ạt. Vì vậy lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu của các ngân hàng châu Âu trong tương lai có thể dưới 10%. Ông Ronit Ghose – Trưởng bộ phận nghiên cứu toàn cầu Citigroup cho rằng mức này vẫn đủ để bảng cân đối kế toán của các ngân hàng tăng trưởng 2-3% một năm. Điều này đồng nghĩa với khách hàng sẽ không phải lo lắng tín dụng bị hạn chế; các dịch vụ như ngân hàng kỹ thuật số vẫn được đầu tư. Còn với các cổ đông, họ sẽ có nguồn cổ tức ổn định.

Ngược lại, nhược điểm là các ngân hàng ở châu Âu kém cạnh tranh hơn trong mắt những nhà đầu tư muốn kiếm lời cao. Còn các startup sẽ phải tìm đến nơi khác để vay vốn.

Hoàng Phúc