Thế giới đang gánh chịu hậu quả của cuộc chiến bản quyền vaccine
Trong khi nhiều nước nghèo đang oằn mình trong thảm họa Covid-19 vì thiếu vaccine thì cuộc chiến bản quyền sáng chế vaccine tại các nước phát triển vẫn đang nóng lên từng ngày…
Thời điểm tháng 4/2020, vì lo ngại đối tác sắp tới là AstraZeneca sẽ muốn kiểm soát bản quyền sở hữu trí tuệ đằng sau nghiên cứu sản xuất vaccine ngừa Covid-19 của mình, một nhóm các nhà khoa học tại Đại học Oxford đã đóng gói các tế bào nuôi cấy cần để sản xuất vaccine thử nghiệm và âm thầm chuyển chúng đến Viện Serum của Ấn Độ.
Mong mỏi của các nhà khoa học Oxford là đưa vaccine tiếp cận với các quốc gia nghèo hơn. May mắn là họ đã chọn đúng đối tác để hiện thực hóa khát vọng của mình bởi ngay sau đó Oxford và AstraZeneca đã ký một hợp đồng cấp phép với Serum; đồng thời sản xuất hàng trăm triệu liều vaccine giá rẻ cho các quốc gia thu nhập trung bình và thu nhập thấp. Theo ghi nhận của nhà nghiên cứu phát triển vaccine Oxford/AstraZeneca – ông Sandy Douglas, AstraZeneca xứng đáng nhận được sự tín nhiệm và họ đã rất nỗ lực trong công cuộc xúc tiến chuyển giao công nghệ sản xuất vaccine cho các nước nghèo hơn.
Tuy nhiên nỗi quan ngại của các nhà khoa học Oxford hoàn toàn chính đáng bởi không phải hãng dược nào cũng đề cao tính nhân văn như AstraZeneca. Minh chứng là thế giới đang rơi vào cuộc chiến khốc liệt tranh giành quyền sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ sản xuất vaccine
Còn nhớ thời điểm tháng 10/2020, Ấn Độ và Nam Phi đã kiến nghị Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) miễn trừ tạm thời đối với việc cấp quyền sở hữu trí tuệ cho các loại dược phẩm và công nghệ liên quan đến Covid-19 để qua đó giúp các nước nghèo hơn nhanh chóng sản xuất vaccine và các phương pháp trị liệu Covid-19 hiệu quả với chi phí rẻ hơn. Tuy nhiên ngay sau đó ngành dược phẩm đã lên tiếng phản đối kiến nghị này và cho rằng việc cấp quyền sở hữu trí tuệ là cần thiết để bảo vệ công sức cũng như tiền bạc họ đã bỏ ra để đưa dược phẩm ra thị trường. Các “ông lớn” dược phẩm toàn cầu lập luận rằng việc miễn trừ quyền sở hữu trí tuệ sẽ không giúp tăng được số lượng vaccine mà còn mở ra cho các đối thủ của họ một lối tắt hết sức dễ dàng và nhanh chóng để thâu tóm những công nghệ đắt đỏ. Các hãng dược nắm trong tay bản quyền cũng cho rằng các nhà sản xuất thứ ba thiếu kinh nghiệm và chuyên môn để tự sản xuất vắc xin phức tạp, nên ngay cả khi tạm gỡ bản quyền cũng không giúp tăng số liều được sản xuất.
Trong cuộc đấu tranh không khoan nhượng này, phần lớn chính phủ các nước phương Tây đều ủng hộ lập trường của các hãng dược. Tuy nhiên đến đầu tháng 5/2021, Mỹ lại bất ngờ quay sang ủng hộ miễn trừ quyền sở hữu trí tuệ đối với vaccine Covid-19.
Đến thời điểm hiện tại, các cuộc đàm phán WTO đối với việc miễn trừ quyền sở hữu trí tuệ vaccine ngừa Covid-19 vẫn chưa đạt được kết quả như mong muốn. Dù Tổng Giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala đã ra lời kêu gọi các thành viên xúc tiến đàm phán vì tính cấp bách của đại dịch song các bên liên quan không ai chịu nhượng bộ ai.
Giới quan sát cho biết đến nay động thái của Mỹ vẫn chưa thể giúp giải quyết thỏa đáng những vấn đề chuyên môn cần thông qua; đồng thời cáo buộc EU, Anh và các quốc gia phát triển đang gây trở ngại cho nỗ lực đưa vaccine tiếp cận người dân trên toàn thế giới. “Ở vai trò lãnh đạo, chính quyền Mỹ đã thất bại trong cuộc đối đầu trực diện với các hãng dược đang cố tình ngăn cản thế giới tiếp cận loại vaccine cứu người. Sự lẩn tránh trách nhiệm này đã dẫn đến ác mộng của nhân loại ngày nay. Hiện nay mới chỉ có 1,3% người dân ở các nước thu nhập thấp được tiêm vaccine; trong khi đó Nhà Trắng vẫn chưa có chiến lược cụ thể phân phối 14 tỉ liều vaccine mà thế giới cần để khép lại cuộc chiến với đại dịch Covid-19”, ông Asia Russell – Giám đốc Điều hành tại Health GAP nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, các nhà sản xuất thuốc generic cũng cho rằng chính sự trì hoãn của các bên liên quan đang khiến thế giới phải trả giá đắt. Theo bà Kiran Mazumdar Shaw – Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Công ty Công nghệ sinh học Biocon Limited (Ấn Độ), chính chính sách hạn chế sản xuất của các “ông lớn” ngành dược toàn cầu là nguyên nhân gây ra tình trạng thiếu hụt vaccine. Là một trong những nhà cung cấp vaccine lớn nhất thế giới, Ấn Độ hoàn toàn có thể trở thành một phần rất quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu của các hãng dược. Tuy nhiên Ấn Độ đã bị loại ra bởi vấn đề sở hữu trí tuệ và giờ thế giới đang phải gánh chịu hậu quả
Hiện Pfizer và đối tác BioNTech lên kế hoạch sản xuất vaccine tại một trung tâm sản xuất ở Nam Phi vào năm 2022. Trong khi Pfizer và BioNTech cam kết sản xuất 500 triệu liều cung cấp cho 100 nước thu nhập thấp thì hầu hết các doanh nghiệp dược khác lại không cam kết cung cấp đủ số liều vaccine. Các quan chức y tế hàng đầu thế giới đã không hài lòng với việc ngành dược không đủ năng lực cung cấp vaccine và từng đụng độ với các nhà điều hành dược phẩm tại cuộc họp WTO vào tháng 7/2021.
Giới quan sát cho rằng việc các hãng dược lớn nắm thế độc quyền đã từng xảy ra trước đây và sẽ còn tái diễn trong các đại dịch trong tương lai. Điều mà cộng đồng quốc tế đang cần lúc này là một bộ khung quy định phù hợp cho ngành công nghiệp dược phẩm toàn cầu. “Khung pháp lý hiện hành đối với ngành dược thế giới vẫn còn nhiều khiếm khuyết. Nếu chúng ta không tìm ra giải pháp, không chứng minh được rằng các quy định có đủ tính linh loạt, rằng chúng có thể được áp dụng trong trường hợp khẩn cấp thì các quy định đó sẽ trở nên dễ vỡ, mất đi tính hợp pháp và ít được chấp nhận”, Suerie Moon – đồng Giám đốc Trung tâm Y tế Toàn cầu tại Graduate Institute (Geneva) nhận định.
Quốc Anh
