Tại sao các đòn trừng phạt của phương Tây với Nga lại không đạt hiệu quả như kỳ vọng?
Đi cùng với chiến sự Nga – Ukraine, một cuộc xung đột kinh tế khốc liệt cũng chính thức diễn ra với quy mô lớn chưa từng có khi các nước phương Tây liên tục trút “cơn mưa” trừng phạt hòng làm tê liệt nền kinh tế Nga và kiềm chế Trung Quốc. Điều đáng quan tâm ở đây là mọi nỗ lực trừng phạt của phương Tây vẫn chưa mang lại hiệu quả như mong đợi….
Ngay khi Nga nổ phát súng đầu tiên trên vùng chiến sự Ukraine thì Mỹ, châu Âu và các đồng minh đã tung ra một loạt lệnh cấm chưa từng có với hàng nghìn công ty và cá nhân Nga. Hơn 290 tỷ USD dự trữ ngoại hối của Nga bị đóng băng và hầu hết ngân hàng lớn của nước này bị loại khỏi hệ thống thanh toán toàn cầu SWIFT.
Mỹ và Anh quyết định ngừng nhập khẩu dầu Nga để trừng phạt cuộc chiến Ukraine của chính quyền Putin; lệnh cấm vận của châu Âu cũng sẽ có hiệu lực hoàn toàn vào tháng 2/2023. Trong khi các công ty Nga bị cấm mua nguyên liệu, vật tư đầu vào từ động cơ cho đến các con chip thì các nhà tài phiệt, quan chức nước này cũng phải đối mặt với các lệnh cấm đi lại và đóng băng tài sản.
Ngoài làm hài lòng dư luận phương Tây, các biện pháp trừng phạt này đều có mục tiêu chiến lược, trong đó: mục tiêu ngắn hạn là tạo ra một cuộc khủng hoảng thanh khoản và cán cân thanh toán ở Nga, từ đó gây khó khăn cho việc tài trợ cho cuộc chiến Ukraine và làm thay đổi các động lực của Moskva; mục tiêu lâu dài là làm suy giảm năng lực sản xuất và trình độ tinh vi về công nghệ của Nga, từ đó kìm chế việc ông Putin sẽ phát động một chiến dịch quân sự đến nơi khác cũng như đe dọa các quốc gia hiếu chiến khác.
Đằng sau những mục tiêu đầy tham vọng này, phương Tây cũng đồng thời tô điểm một học thuyết mới về quyền lực. Thời điểm đơn cực của những năm 1990 – khi Mỹ nắm quyền lực tối cao đã không còn nữa; sức mạnh quân sự của phương Tây đã suy yếu kể từ sau các cuộc chiến ở Iraq và Afghanistan. Chính vì vậy các vũ khí kinh tế sẽ là phép thử cho phương Tây để kiểm chứng sức mạnh của mình, thông qua việc kiểm soát các mạng lưới tài chính và công nghệ vốn là trung tâm của nền kinh tế thế kỷ 21.
Trong 20 năm qua, phương Tây đã giáng các đòn đánh kinh tế để cô lập Iran, Venezuela và các công ty như Huawei. Tuy nhiên, lệnh trừng phạt với Nga mới là đỉnh cao, cho thấy tham vọng của phương Tây trong việc làm tê liệt hoàn toàn nền kinh tế lớn thứ 11 thế giới và là một trong những nhà xuất khẩu năng lượng, ngũ cốc lớn nhất.
Lộ trình vạch ra là trong 3 đến 5 năm, nền kinh tế Nga sẽ bị cô lập và tàn phá. Đến năm 2025, 1/5 số máy bay dân dụng tại nước này có thể bị xếp xó vì thiếu phụ tùng. Việc nâng cấp mạng lưới viễn thông bị trì hoãn và người tiêu dùng không tiếp cận được các thương hiệu phương Tây.
Tuy nhiên mọi dự tính của phương Tây đều không thành hiện thực. Theo IMF, GDP của Nga năm 2022 có thể chỉ giảm 6% – thấp hơn nhiều so với mức dự kiến 15% mà nhiều bên đưa ra vào tháng 3. Chưa kể doanh thu bán năng lượng dự kiến sẽ tạo ra đến 265 tỷ USD thặng dư tài khoản vãng lai cho Nga trong năm nay, lớn thứ hai thế giới chỉ sau Trung Quốc. Đi qua giai đoạn khủng hoảng ban đầu, hệ thống tài chính của Nga đã dần đi vào quỹ đạo ổn định và nước này đang nỗ lực tìm kiếm các nhà cung cấp mới cho một số mặt hàng nhập khẩu, trong đó Trung Quốc nổi lên là đối tác vô cùng tiềm năng
Trong khi đó ở phía bên kia chiến tuyến, châu Âu đang quay cuồng trong một cuộc khủng hoảng năng lượng được ví như ngòi nổ của một cuộc suy thoái. Với việc Nga siết chặt nguồn cung, giá khí đốt tuần này đã tăng thêm 20%. Cây hỏi đặt ra ở đây là tại sao các đòn trừng phạt của phương Tây lại không đạt hiệu quả như mong đợi, thậm chí là phản tác dụng?
Nguyên nhân đầu tiên phải kể đến chính là độ trễ thời gian. Việc ngăn chặn quyền tiếp cận công nghệ từ các công ty độc quyền của phương Tây phải mất nhiều năm mới có hiệu lực; trong khi đó các nền kinh tế với đặc thù nhà nước can thiệp điều hành nhiều như Nga lại có lợi thế trong việc hấp thụ các tác động vì họ có khả năng cao trong việc điều phối các nguồn lực trong nước.
Nguyên nhân thứ hai là phạm vi ủng hộ phương Tây. Có thể thế so với Nga, GDP của phương Tây hoàn toàn vượt trội nhưng sự thèm khát về nguồn cung năng lượng của Moskva thì khó ai cưỡng lại được. Lỗ hổng lớn nhất là các lệnh cấm vốn không được thực thi bởi hơn 100 quốc gia chiếm 40% GDP thế giới. Dầu Urals vẫn đang chảy tràn sang châu Á. Mọi người vẫn có thể đáp chuyến bay đến Moskva bảy lần một ngày. Một nền kinh tế toàn cầu hóa như Nga hoàn toàn có khả năng thích ứng tốt với mọi cú sốc và cơ hội, nhất là khi hầu hết quốc gia đều không muốn thực thi chính sách của phương Tây.
Ngược lại kết quả đợt trừng phạt vào Nga cũng sẽ góp phần thức tỉnh những ai ảo tưởng rằng phương Tây có thể dùng các lệnh trừng phạt kinh tế tương tự như một vũ khí tiết kiệm và bất cân xứng để đối đầu với Trung Quốc, nơi có nền kinh tế và chính trị thậm chí còn mạnh mẽ hơn.
Giả sử những gì với Nga lặp lại với Trung Quốc, phương Tây có thể ra một lệnh đóng băng 3.000 tỷ USD dự trữ ngoại hối của Trung Quốc và cắt các ngân hàng của họ khỏi SWIFT. Tuy nhiên cũng như Nga, nền kinh tế Trung Quốc sẽ khó sụp đổ. Bắc Kinh thậm chí có thể trả đũa bằng cách cắt nguồn cung các thiết bị điện tử, pin, dược phẩm cho phương Tây và gây nên một cuộc hỗn loạn chưa từng có. Do có nhiều quốc gia phụ thuộc vào Trung Quốc hơn nên việc thực thi lệnh cấm vận toàn cầu với Bắc Kinh thậm chí còn khó hơn so với Nga.
Nhìn chung, khủng hoảng Ukraine đánh dấu một kỷ nguyên mới của xung đột thế kỷ 21, trong đó các yếu tố quân sự, công nghệ và tài chính được đan xen với nhau. Nhưng đây không phải là thời đại mà phương Tây có thể nghĩ rằng mình có sức mạnh vô song bởi không ai có thể chống lại xung đột quân sự chỉ thông qua USD và chất bán dẫn.
Trúc Anh
