Phòng vệ thương mại – Công cụ chính sách thương mại quan trọng với các nền kinh tế G20

Đặt trong bối cảnh lạm phát leo thang, những bất ổn kinh tế đang lan rộng trên toàn cầu do tác động của đại dịch Covid-19 và cuộc chiến Nga – Ukraine, các nền kinh tế G20 (Argentina; Úc; Brazil; Canada; Trung Quốc; Liên minh châu Âu; Pháp; Đức; Ấn Độ; Indonesia; Ý; Nhật Bản; Hàn Quốc; Mêxicô; LB Nga; Ả Rập Xê Út; Nam Phi; Thổ Nhĩ Kỳ; Vương quốc Anh; Mỹ) vẫn tiếp tục giữ vững lập trường kiềm chế sử dụng các biện pháp hạn chế thương mại.

Tại buổi lễ công bố Báo cáo giám sát thương mại lần thứ 27 của WTO về các biện pháp thương mại của G20, Tổng Giám đốc WTO Ngozi Okonjo-Iweala kêu gọi các quốc gia thành viên WTO nói chung – các nước G20 nói riêng hãy cùng nỗ lực để minh chứng cho cộng đồng quốc tế thấy rằng việc hợp tác cùng nhau sẽ giúp xoa dịu những căng thẳng và đảm bảo sự phục hồi kinh tế vững chắc. Chính trong bối cảnh bất ổn về kinh tế và thương mại do tác động của đại dịch Covid-19 và cuộc xung đột ở Ukraine, các nền kinh tế G20 càng phải nỗ lực kiềm chế sử dụng các biện pháp hạn chế thương mại; đồng thời nêu cao vai trò tiên phong trong việc hỗ trợ phát triển thương mại theo hướng cởi mở, đôi bên cùng có lợi.

Báo cáo Giám sát Thương mại G20 cũng đề cập đến Hội nghị Bộ trưởng WTO lần thứ 12  (MC12) nhóm họp tại Geneva (Thụy Sĩ) từ ngày 12 – 17/6/2022 vừa qua. Kết quả MC12 đã đạt được thỏa thuận đa phương về một loạt các sáng kiến thương mại quan trọng (gọi tắt “Gói Geneva”), phần nào khẳng định tầm quan trọng lịch sử của hệ thống thương mại đa phương và nhấn mạnh vai trò quan trọng của WTO trong việc giải quyết các vấn đề cấp bách nhất của thế giới, đặc biệt là vào thời điểm rất cần thiết phải có các giải pháp mang tính toàn cầu. Các nước G20 cần dựa trên động lực này để giảm căng thẳng thương mại, thúc đẩy đầu tư, tăng trưởng và giải quyết công ăn việc làm.

Thời điểm giữa tháng 10/2021 – giữa tháng 5/2022 (giai đoạn xem xét của báo cáo), 581,5 tỷ USD là phạm vi thương mại ước tính của các biện pháp tạo thuận lợi nhập khẩu thường xuyên do các nước G20 đưa ra, vượt xa con số 18,2 tỷ USD phạm vi thương mại của các biện pháp hạn chế nhập khẩu. Phần đầu của giai đoạn xem xét bật mở nhiều tín hiệu tích cực cho sự phục hồi kinh tế sau đại dịch, tuy nhiên sự bùng phát biến thể Omicron, rồi cuộc chiến Nga – Ukraine đã gây ra những tác động tiêu cực lên dòng chảy thương mại do.

Báo cáo chỉ ra rằng việc Trung Quốc thực hiện chính sách zero Covid-19 có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt hàng hóa trung gian; đồng thời làm trầm trọng thêm các vấn đề về chuỗi cung ứng và áp lực lạm phát. Trong giai đoạn xem xét, các nền kinh tế G20 đã triển khai 12 biện pháp Covid-19 về hàng hóa, chủ yếu là bổ sung, sửa đổi các biện pháp hiện hữu được thực hiện trong giai đoạn đầu của đại dịch hoặc chấm dứt các biện pháp khác.

Tương tự từ đầu năm đến nay các biện pháp hỗ trợ mới của các nền kinh tế G20 nhằm giảm thiểu tác động kinh tế – xã hội của đại dịch Covid – 19 đã có sự sụt giảm đáng kể. Xét trong các lĩnh vực dịch vụ, có thể thấy trong giai đoạn xem xét không có biện pháp mới nào liên quan đến Covid-19 được báo cáo, tuy nhiên vẫn có nhiều biện pháp được áp dụng vào năm 2020 còn hiệu lực và các biện pháp khác đã được gia hạn.

Lũy kế từ khi đại dịch bùng phát vào đầu năm 2020 đến nay, các nền kinh tế G20 đã triển khai tổng cộng 156 biện pháp thương mại Covid-19 và các biện pháp liên quan đến thương mại hàng hóa, trong đó có: 113 biện pháp (72%) có tính chất tạo thuận lợi thương mại với ước tính bao phủ thương mại là 111,8 tỷ USD; còn lại 43 biện pháp (28%) có tính chất hạn chế thương mại với phạm vi thương mại ước tính là 95,7 tỷ USD. Trong tổng số các biện pháp hạn chế thương mại được thực thi thì các biện pháp hạn chế xuất khẩu chiếm tới 93% và hơn 50% trong số này đã được loại bỏ trong giai đoạn rà soát; điều này đồng nghĩa với có khoảng 19 biện pháp hạn chế xuất khẩu vẫn được áp dụng.

Trong giai đoạn xem xét, bên cạnh đại dịch Covid – 19 thì cuộc chiến Nga – Ukraine cũng được xem là “tảng đá” đè nặng lên thương mại tự do. Theo thống kê của Ban Thư ký WTO, trong giai đoạn này 5 nền kinh tế G20 đã áp dụng 14 biện pháp hạn chế xuất khẩu để đối phó với xung đột như: hạn ngạch, lệnh cấm tạm thời hoặc các yêu cầu kỹ thuật và hành chính hạn chế xuất khẩu/tái xuất khẩu nhiều loại nông sản như: lúa mì, ngũ cốc, hạt hướng dương, dầu hướng dương, các loại dầu thực vật khác, sản phẩm đậu nành, đường, bột mì…

Cũng nhằm mục tiêu đối phó với xung đột, trong giai đoạn xem xét 10 thành viên G20 cũng đã thông qua 8 biện pháp tạo thuận lợi nhập khẩu bao gồm việc cắt giảm và/hoặc xóa bỏ thuế nhập khẩu và các loại thuế khác cũng như xóa bỏ hạn ngạch nhập khẩu đối với các các mặt hàng nông nghiệp (bao gồm lúa mì, gạo, bột mì, dầu ăn, ngũ cốc và thịt) và các sản phẩm nhiên liệu. Năm nền kinh tế G20 đã tạm dừng thuế quan đối với tất cả hàng hóa nhập khẩu từ Ukraine.

Theo ước tính sơ bộ của Ban Thư ký WTO, phạm vi thương mại của các biện pháp hạn chế xuất khẩu mà các nền kinh tế G20 thực hiện để đối phó với xung đột (không bao gồm các lệnh trừng phạt) ước tính khoảng 52,2 tỷ USD; tỷ lệ bao phủ thương mại của các biện pháp tạo thuận lợi nhập khẩu là 28,7 tỷ USD.

Ngoài ra Báo cáo giám sát thương mại lần thứ 27 của WTO về các biện pháp thương mại của G20 cũng đề cập đến các lệnh trừng phạt do các nền kinh tế G20 áp đặt lên LB Nga bao gồm: 43 lệnh trừng phạt cụ thể liên quan đến thương mại trong lĩnh vực thương mại hàng hóa và 36 lệnh trừng phạt trong lĩnh vực dịch vụ. Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, một số nền kinh tế G20 đã thực hiện các biện pháp và biện pháp trừng phạt có thể ảnh hưởng gián tiếp đến việc duy trì và cấp phép quyền sở hữu trí tuệ (IPR).

Nhìn chung Báo cáo giám sát thương mại lần thứ 27 của WTO  lưu ý kể từ năm 2009 đến nay, số lượng của các hạn chế nhập khẩu G20 có hiệu lực đã tăng đều đặn, cả về giá trị lẫn tỷ lệ nhập khẩu của thế giới. Đến giữa tháng 5/2022, 10,9% hàng nhập khẩu của G20 bị ảnh hưởng bởi các biện pháp hạn chế nhập khẩu do các nền kinh tế G20 thực hiện kể từ năm 2009 và vẫn còn hiệu lực.

Về các biện pháp phòng vệ thương mại, con số trung bình trong kỳ báo cáo là thấp nhất kể từ năm 2012 sau khi đạt mức cao nhất vào năm 2020. Báo cáo chỉ ra rằng các biện pháp phòng vệ thương mại vẫn là một công cụ chính sách thương mại quan trọng đối với các nền kinh tế G20, chiếm 46% các biện pháp thương mại liên quan đến hàng hóa được ghi lại.

Duy Thanh