Những cuộc khủng hoảng nợ điển hình trên thế giới

Hôm 12/4, Sri Lanka đã tuyên bố vỡ nợ với 51 tỷ USD nợ nước ngoài, trong bối cảnh nước này đang đối mặt với cuộc khủng hoảng kinh tế tồi tệ nhất kể từ khi giành độc lập năm 1948.  Trước Sri Lanka, nhiều quốc gia khác cũng từng rơi vào thảm cảnh này, nổi bật có thể kể đến Venezuela, Argentina, Hy Lạp, Mexico….

Lebanon vỡ nợ lần đầu tiên trong lịch sử

Tháng 3/2020, lần đầu tiên Lebanon – quốc gia từng được ví như “Thụy Sĩ của Trung Đông” tuyên bố vỡ nợ trong sự ngỡ ngàng. Ít ai biết từ lâu khối nợ của Lebanon đã thuộc nhóm lớn nhất thế giới, tương đương 170% GDP.

Cũng như Sri Lanka, Lebanon thời điểm đó cũng ngập chìm trong khủng hoảng kinh tế và biểu tình phản đối chính phủ; lạm phát tăng lên đến 3 chữ số. Đại dịch Covid-19, xung đột Nga – Ukraine và vụ nổ tại cảng ở Beirut năm 2020 càng khiến khủng hoảng tại nước này thêm tồi tệ. Các chủ nợ liên tục thúc giục Lebanon phải tái cấu trúc và thắt lưng buộc bụng để nhanh chóng tất toán các khoản nợ.

Mới đây, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) cũng đã đạt một thỏa thuận có điều kiện với Lebanon, theo đó viện trợ cho nước này 3 tỷ USD để vượt qua cuộc khủng hoảng kinh tế hiện nay, từng bước khôi phục tăng trưởng và ổn định tài chính. Tuy nhiên khoản viện trợ chỉ được giải ngân sau khi Quốc hội Lebanon thông qua ngân sách năm 2022, dự luật mới bảo mật thông tin ngân hàng để chống tham nhũng và kế hoạch tái cơ cấu nợ.

Argentina vỡ nợ lần thứ 9 trong lịch sử

Tháng 5/2020, Argentina tuyên bố vỡ nợ lần thứ hai trong vòng chưa đầy 20 năm và cũng là lần thứ 9 trong lịch sử. Trước đó năm 2001, nền kinh tế lớn thứ ba Mỹ Latin vỡ nợ tới 100 tỷ USD – lớn nhất lịch sử thời đó; mãi đến năm 2016, họ mới quay lại thị trường tín dụng quốc tế.

Lần vỡ nợ mới nhất của Argentina diễn ra sau khi quốc gia này không trả được 500 triệu USD tiền lãi cho các khoản nợ nước ngoài của mình. Các chuyên gia đã sớm dự báo về sự vỡ nợ này ngay sau khi Chính phủ Argentina tuyên bố sẽ kéo dài thời hạn đàm phán với các chủ nợ để tái cơ cấu khối nợ nước ngoài. Tuy nhiên, Chính phủ Argentina đã không thể đạt thỏa thuận tái cấu trúc 65 tỷ USD nợ nước ngoài với các chủ nợ trái phiếu. Trong khoản này còn bao gồm cả số trái phiếu đã phát hành trong các đợt tái cấu trúc sau khi nước này vỡ nợ năm 2001.

Khối nợ của Argentina được nắm giữ bởi hàng loạt công ty đầu tư, trong đó có những cái tên như BlackRock và Pharo Management. Argentina đã yêu cầu các chủ nợ chấp nhận gia hạn thêm 3 năm, giảm 62% tiền lãi (tương đương tới gần 38 tỷ USD), 5,4% về vốn (khoảng 3,6 tỷ USD) song đề xuất này đã bị phía chủ nợ từ chối.

Trong bối cảnh các chủ nợ cũng chịu sức ép giảm nợ cho các nước nghèo hơn khi kinh tế toàn cầu đi xuống, Argentina vẫn cố gắng tìm cách huy động hỗ trợ cho đề xuất tái cấu trúc của họ. Mặc dù vậy quốc gia này cũng đã gặp khó khăn từ trước đó. Họ liên tục hứng chịu khủng hoảng kinh tế và chính trị khiến tiền tệ mất giá, người dân đổ xô rút tiền khỏi ngân hàng, thị trường tài chính thì lao đao trong khi chính phủ lại không sẵn sàng giảm chi tiêu công mà thường in tiền hoặc vay USD để giải quyết.

Năm 2017, Venezuela bị hãng S&P tuyên bố vỡ nợ

Tháng 11/2017, hãng đánh giá, xếp hạng tín dụng S&P Global Ratings – 1 trong 3 cơ quan xếp hạng tín dụng lớn và uy tín nhất thế giới đã phát đi thông báo xác nhận việc Venezuela vỡ nợ khi không thể thanh toán khoản vay đúng hạn.

Venezuela có dự trữ dầu mỏ lớn nhất thế giới và ngoài nguồn thu từ bán dầu mỏ ra nước ngoài, quốc gia này không có nguồn thu nào đáng kể hơn. Chính vì vậy việc giá dầu lao dốc và các lệnh trừng phạt của Mỹ đã đẩy nền kinh tế Venezuela rơi tự do, thiếu thốn cả lương thực lẫn thuốc men. Kết quả là thời gian qua người dân Venezuela thường phải xếp hàng dài nhiều giờ trước các cửa hàng, siêu thị để mua được nhu yếu phẩm. Một số lớn người dân thường xuyên phải sang biên giới Colombia để mua lương thực.

Theo báo cáo nghiên cứu của hai luật sư Mark Walker và Richard Cooper do Harvard Law Roundtable, Venezuela và hãng dầu khí quốc gia PDVSA hiện đang nợ các bên nắm giữ trái phiếu chính phủ hơn 60 tỉ USD. Tổng nợ công của Venezuela khi đó vào khoảng 196 tỉ USD. Ngoài các khoản nợ trái phiếu, Venezuela còn nợ tiền Trung Quốc, Nga, các hãng cung cấp dịch vụ dầu mỏ, các hãng hàng không Mỹ và nhiều tổ chức khác. Trong khi đó, Ngân hàng Trung ương Venezuela chỉ còn 9,6 tỉ USD tiền mặt trong quỹ dự trữ sau khi tài khoản cứ hao hụt dần sau nhiều năm phải thanh toán nợ nần.

Dù Nga đã đồng ý hỗ trợ 3,15 tỷ USD giúp Venezuela tái cấu trúc nợ song nước này vẫn một lần nữa vỡ nợ vào tháng 1/2018.

Hy Lạp và cuộc khủng hoảng nợ công lớn nhất trong lịch sử năm 2015

Ngày 30/6/2015, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) xác nhận Hy Lạp đã không trả đúng hạn khoản vay 1,5 tỷ euro, khiến quốc gia này chính thức rơi vào trạng thái nợ quá hạn và không còn nhận được sự bảo hộ từ các chương trình giải cứu của châu Âu.

Hai tuần sau đó, Hy Lạp lại không thanh toán được khoản vay 456 triệu euro cho IMF đáo hạn ngày 13/7. Tuy nhiên, một khoản vay khẩn cấp ngắn hạn từ quỹ khủng hoảng của Liên minh châu Âu (EU) đã cho phép họ trả các khoản nợ này.

Sở dĩ Hy Lạp rơi vào cuộc khủng hoảng nợ công kéo dài là do lạm chi cho Olympic Athens 2004. Tháng 8/2015, 4 tổ chức đại diện cho nhóm chủ nợ gồm: Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB), IMF, Ủy ban châu Âu (EC) và Cơ chế Bình ổn châu Âu (ESM)) đã chấp thuận cấp cho Hy Lạp 86 tỷ euro. Gói cứu trợ này nằm trong chương trình cứu trợ lớn nhất lịch sử tài chính toàn cầu với tổng cộng 289 tỷ euro.

Đổi lại, các nhà hoạch định chính sách Hy Lạp phải đẩy mạnh tái cấu trúc và thắt lưng buộc bụng để nhanh chóng tất toán các khoản nợ. Đến tháng 8/2018, Hy Lạp mới chính thức rời khỏi chương trình cứu trợ.

Ecuador tuyên bố “xù” nợ năm 2008 và 2020

Tháng 12/2008, Tổng thống Ecuador Rafael Correa thông báo ngừng thanh toán gần 40% nợ công lần thứ 3 trong 14 năm. Đến năm 2020, quốc gia Mỹ Latin này một lần nữa rơi vào tình trạng vỡ nợ do tác động của đại dịch Covid – 19 nhưng ngay sau đó đã thực hiện tái cấu trúc dưới sự hỗ trợ của IMF.

Nga vỡ nợ với khối nợ bằng ngoại tệ năm 1918 và 1998

Năm 1918, Nga tuyên bố vỡ nợ khi nhà lãnh đạo Vladimir Lenin từ chối thanh toán nợ trái phiếu do Sa hoàng phát hành.

Đến tháng 8/1998, Nga tuyên bố hoãn thanh toán nợ nước ngoài trong 90 ngày và vỡ nợ với khối nợ trong nước. Khi đó nợ nước ngoài của Nga lên đến 141 tỷ USD và nợ trong nước tương đương 50,6 tỷ USD. Phải mất hơn 10 năm sau, Nga mới có thể quay lại vay tiền trên thị trường quốc tế.

Còn ở thởi điểm hiện tại, Nga không thể tiếp cận khoảng 315 tỷ USD dự trữ ngoại tệ của mình do các lệnh trừng phạt của phương Tây áp đặt sau cuộc chiến với Ukraine và đang đứng trước nguy cơ vỡ nợ nước ngoài lần nữa. Thậm chí vài ngày trước, Cơ quan xếp hạng tín dụng S&P cho biết Nga đã vỡ nợ nước ngoài của Anh vì nước này đề nghị các trái chủ thanh toán bằng đồng rúp chứ không phải đô-la

Mexico và khủng hoảng nợ các năm 1982, 1995

Cuộc khủng hoảng bắt đầu nổ ra vào tháng 8/1982 khi Ngân hàng Trung ương Mexico không thể trả khoản nợ 86 tỉ USD bằng ngoại tệ. Sau đó Mỹ đã hỗ trợ nước láng giềng bằng các khoản vay khẩn cấp và IMF cũng ráo riết vào cuộc với yêu cầu Mexico phải cải tổ cấu trúc kinh tế, giảm thâm hụt của chính phủ. Các chủ nợ là ngân hàng thương mại sau đó phải xóa lượng lớn nợ cho nước này.

Tuy nhiên đến năm 1995, IMF lại phải vào cuộc giải cứu Mexico lần nữa với khoản vay 17,8 tỷ USD. Đây chỉ là một phần trong gói cứu trợ quốc tế 50 tỷ USD cho nước này.

Huỳnh Long