Lời giải nào cho bài toán logistics để nâng cao giá trị nông sản Việt Nam

Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) là vựa nông sản lớn nhất nước ta, người nông dân nơi đây làm ra 90% sản lượng gạo, 65% sản lượng thủy sản và 70% sản lượng trái cây xuất khẩu của cả nước. Hằng năm, nhu cầu vận chuyển hàng hóa xuất khẩu của ĐBSCL lên đến hàng chục triệu tấn. Tuy nhiên, việc đưa nông sản hàng hoá ra thị trường thế giới không hề dễ dàng do hạ tầng cảng biển, đường sá, hệ thống kho bãi và các công đoạn sau thu hoạch còn rất nhiều yếu kém, chi phí logistic chiếm tới 30% giá thành sản phẩm khiến cho sức cạnh tranh hàng hoá quá thấp so với các nước trong khu vực.

Thấu hiểu những khó khăn đó, dưới sự chủ trì của lãnh đạo tỉnh Hậu Giang, ngày 9/4/2021, Đài Phát thanh truyền hình tỉnh đã phối hợp với Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Hậu Giang tổ chức buổi toạ đàm mang tên “Đòn bẩy cho logistics nông sản Đồng Bằng Sông Cửu Long” với sự tham gia của ông Lê Tiến Châu – Ủy viên Trung ương Đảng, Bí thư Tỉnh ủy Hậu Giang; ông Đồng Văn Thanh – Chủ tịch UBND tỉnh Hậu Giang; GS.TS.NGND Võ Tòng Xuân – Hiệu trưởng Trường ĐH Nam Cần Thơ; ông Nguyễn Phương Lam – Giám đốc VCCI Cần Thơ; bà Trang Bùi – Giám đốc Cấp cao JLL tại thị trường Việt Nam, ông Phạm Tiến Hoài – Tổng Giám đốc Hạnh Nguyên Logistics; ông Võ Quốc Thắng – Chủ tịch HĐQT Đồng Tâm Group… Bên cạnh đó là lãnh đạo các sở, ban, ngành tỉnh Hậu Giang, đại diện Hiệp hội doanh nghiệp các tỉnh ĐBSCL cùng hơn 100 đại biểu đại diện doanh nghiệp cả trong lẫn ngoài nước và đại diện các Hợp tác xã nông sản.

Dù làm chủ vựa nông sản lớn nhất nước nhưng nông dân ĐBSCL mãi vẫn không giàu lên được. Mỗi khi nông sản bị ứ đọng, không tiêu thụ được, thì truyền thông lại gào lên yêu cầu “giải cứu”. Tuy nhiên, giải cứu nông sản chỉ là những biện pháp nhất thời, không mang tính đồng bộ và bền vững.

Việc tiêu thụ nông sản phụ thuộc vào thương lái, vào các chủ vựa trái cây và các doanh nghiệp, nhưng các thương nhân hình như cũng không mấy thông minh để tạo ra cạnh tranh cho nông dân có nhiều lựa chọn. Và không chỉ nông dân, mà ngay cả các thương nhân này vẫn trải qua quá nhiều sự nhiêu khê, từ lựa rửa, phân loại, kiểm định, đóng gói chiếu xạ, làm các thủ tục tài chính thông quan… tóm lại là phải mang nông sản đi qua rất nhiều khâu, nhiều địa điểm, chi phí tăng một cách bất hợp lý và nhiều khi chất lượng hàng hoá giảm vì phải chờ đợi, không ít trường hợp hàng xuất tới nơi bị hư hỏng phải ôm cục lỗ mang về.

Bên cạnh đó, những tác động tiêu cực từ đại dịch Covid-19 trong năm qua cũng ảnh hưởng rất lớn đến chi phí vận chuyển hàng hóa, nông sản ra thị trường nước ngoài.

Bà Ngô Tường Vy, Phó Giám đốc Công ty TNHH xuất nhập khẩu trái cây Chánh Thu (Bến Tre), cho biết chỉ riêng thị trường Mỹ, cước vận chuyển trái cây tươi hiện ở mức 6-6,2 đô la Mỹ/kg, tăng gấp đôi so với trước đó. Theo bà Vy, thực trạng cước phí logistics cao hiện nay đã tạo ra điểm nghẽn rất lớn đối với sản phẩm trái cây tươi, mà cụ thể lượng hàng xuất khẩu đang có chiều hướng giảm dần.

Ông Phạm Tiến Hoài, Tổng Giám đốc Hanh Nguyen Logistics, người có trên 10 năm làm việc trong ngành chế biến rau quả xuất khẩu cho rằng, chi phí logistics trong ngành nông sản Việt Nam hiện chiếm khoảng 30% giá thành sản phẩm, trong khi con số này tại Thái Lan chỉ 12,5% và con số bình quân toàn cầu là 14%. “Chi phí cao đã làm mất lợi thế cạnh tranh của nông sản Việt so với các nước trong khu vực châu Á như Trung Quốc, Thái Lan, Philippines, Indonesia”, ông Hoài dẫn chứng.

Ông Nguyễn Phương Lam – Giám đốc VCCI Cần Thơ đánh giá: “Ở Đông Nam Á, chỉ có 2 quốc gia ký EVFTA với EU, là Singapore và Việt Nam. Hiêp định này đã giúp chúng ta có được lợi thế đáng kể trong cuộc chạy đua với Thái Lan, đặc biệt là lĩnh vực xuất khẩu nông sản”. Việc ra đời những trung tâm logistics kiểu “tất cả trong một” tại Hậu Giang là vô cùng quan trọng, giúp hàng hoá nông sản Việt Nam có tính cạnh tranh hơn, nâng tầm chất lượng hơn trên thị trường khó tính như châu Âu.

Ông Lê Tiến Châu – Bí thư Tỉnh ủy Hậu Giang nhận định: “Lãnh đạo tỉnh chào đón sáng kiến của các nhà đầu tư logistics bằng cách hỗ trợ tiếp cận các nguồn vốn của ngân hàng, tạo điều kiện về quỹ đất… Và để hỗ trợ phát triển logistics, trong nhiệm kỳ tới đây, tỉnh Hậu Giang sẽ đầu tư 18.000 tỷ để phát triển hạ tầng giao thông, gia tăng liên kết vùng”.

Theo bà Trang Bùi – Giám đốc Cấp cao JLL tại thị trường Việt Nam, các tập đoàn lớn khi đầu tư đều xây dựng trung tâm logistics đi kèm, và đây là xu hướng của thế giới. Việc hình thành những trung tâm logistics đa dịch vụ sẽ góp phần thay đổi diện mạo của nông sản ĐBSCL; tạo điều kiện tốt nhất để nông sản xuất khẩu mạnh ra thị trường quốc tế, từ đó đóng góp tăng trưởng đáng kể cho GDRP của ĐBSCL và Hậu Giang.

GS.TS Võ Tòng Xuân trăn trở: “Chúng ta có rất nhiều hợp tác xã, nhưng phần lớn là hình thức, nhiều người nhiều ý, mạnh ai nấy làm. Rất cần thiết phải tập hợp nông dân lại, nhưng không dễ làm, nhà nước phải nhúng tay vào”.

Chung quy lại vẫn là 2 điểm nghẽn nóng: một là hạ tầng giao thông, vấn đề được nói đi nói lại từ nhiều năm qua. Hạ tầng kém khiến chi phí logistics bị đẩy lên rất cao. Hai là một hệ thống quản lý chuỗi cung ứng toàn diện cho nông sản từ canh tác – thu hoạch – thu mua – vận chuyển – làm sạch – lưu trữ – chiếu xạ, cho đến thông quan – xuất khẩu. Trái cây là sản phẩm khó để lâu, hiện tại theo cách cũ chỉ chừng 7 ngày.

Với sứ mệnh “Cầu Nối Nông Dân Việt Nam Ra Thế Giới”, trung tâm logistic mang tên “Hanh Nguyen Logistics” đã ra đời. Với trung tâm này, bà con nông dân cũng như các doanh nghiệp chỉ cần mang hàng hoá đến rồi … lấy tiền mang về, mọi việc còn lại, từ làm sạch, bảo quản, chiếu xạ – vận chuyển, thông quan, xuất khẩu, thủ tục tài chính và tìm đầu ra cho hàng hóa… đều có trung tâm này lo. Sự ra đời của trung tâm này hứa hẹn giúp bà con nông dân đỡ khổ, chi phí logistic sẽ giảm mạnh, nông sản ĐBSCL tăng sức cạnh tranh, việc tiêu thụ hàng hoá sẽ trở nên thông suốt, chấm dứt những lời kêu gọi “giải cứu nông sản”.

Hoàng Việt