Liệu Trung Quốc có thể dẫn đầu thế giới công nghệ mà không có “Jack Ma” mới?
Trung Quốc đã cắt giảm quy mô các công ty công nghệ toàn cầu của mình, ngăn chặn các hành vi lạm dụng chống độc quyền và chấp nhận rủi ro quá mức. Tuy nhiên, cách tiếp cận mạnh tay này có thể phản tác dụng đối với Bắc Kinh bởi nó kìm hãm tinh thần kinh doanh vốn đã được chứng minh là quan trọng đối với sự phát triển kinh tế nhanh chóng của đất nước.
Một số doanh nhân thành công nhất của Trung Quốc đã từ bỏ các vị trí cấp cao trong bối cảnh hỗn loạn. Trương Nhất Minh, người sáng lập ByteDance, gần đây đã tuyên bố sẽ từ chức Giám đốc điều hành khi chỉ 38 tuổi để đảm nhận một vai trò kém nổi bật hơn trong công ty. Và Colin Huang, 41 tuổi, cho biết vào tháng 3 rằng anh sẽ từ chức chủ tịch của Pinduoduo, một công ty thương mại điện tử mới nổi cạnh tranh với Alibaba. Trong khi đó, Jack Ma – nhà đồng sáng lập Alibaba – doanh nhân công nghệ nổi tiếng nhất Trung Quốc – đã gần như không xuất hiện trước công chúng. Trương Nhất Minh và Huang đều cho biết họ đang từ bỏ để thử những điều mới và không đề cập đến sự tập trung của chính phủ vào lĩnh vực công nghệ trong các thông báo của họ. Người phát ngôn của ByteDance cho biết quyết định từ chức của ông Trương không liên quan đến các động thái quản lý ở Trung Quốc.
Tuy nhiên, khó có thể cho rằng sự ra đi của họ không liên quan đến sự kìm hãm ngày càng rộng rãi của chính phủ đối với công nghệ. Alex Capri, một thành viên nghiên cứu tại Hinrich Foundation và là một thành viên cấp cao tại Đại học Quốc gia Singapore, cho biết: “Bầu không khí trong bối cảnh công nghệ của Trung Quốc ngày càng trở nên độc hại”. Ông trích dẫn động thái của Trương là “bằng chứng cho thấy nỗi sợ hãi át đi tham vọng nếu mối đe dọa bị làm nhục trước công chúng hoặc một số hình thức trừng phạt tồi tệ hơn đang chờ đợi những kẻ thách thức hệ thống”.
Tuy nhiên, việc thách thức hệ thống nhà nước là điều cần thiết đối với doanh nghiệp tư nhân đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển đổi của Trung Quốc từ một nước nghèo trở thành một trong những lực lượng kinh tế và công nghệ lớn nhất thế giới trong vài thập kỷ qua. Việc đánh mất động lực đó không chỉ có nguy cơ làm xói mòn một số thành tựu đó mà còn có thể khiến Trung Quốc khó đạt được các mục tiêu tham vọng là dẫn đầu thế giới về công nghệ trong tương lai. Chiến lược của Bắc Kinh vốn có nhiều rủi ro. Phép màu kinh tế kéo dài và sự trỗi dậy nhanh chóng của Trung Quốc với tư cách là nước dẫn đầu trong lĩnh vực công nghệ bắt nguồn từ quyết định của Bắc Kinh vào cuối những năm 1970 là từ bỏ một số quyền kiểm soát nền kinh tế và áp dụng cách tiếp cận thị trường tự do trong nhiều lĩnh vực. Ví dụ, ngành công nghiệp công nghệ của Trung Quốc được tự do huy động vốn giám sát. Các đầu tư ban đầu của SoftBank của Nhật Bản và Naspers của Nam Phi cách đây khoảng 20 năm đã thành công rực rỡ. Việc khôi phục mức độ kiểm soát cao của nhà nước có thể hạn chế quyền tự do mà các công ty tư nhân này có để đổi mới và theo kịp các đối thủ cạnh tranh lớn trên toàn cầu.
Các nhà đầu tư có thể mất động cơ rót tiền vào các công ty tư nhân của Trung Quốc nếu họ lo lắng về “sự can thiệp không mong muốn của chính phủ”, đặc biệt là vì một số dự án công nghệ thường mất nhiều thời gian để phát triển. Alibaba đã mất hơn 240 tỷ USD giá trị vốn hóa thị trường do IPO của Ant Group bị hủy vào tháng 11/2020. Tencent đã chứng kiến 173 tỷ USD giá trị thị trường bốc hơi kể từ mức đỉnh vào tháng 1. Trong khi đó, các công ty thương mại điện tử Pinduoduo, JD.com và công ty giao thực phẩm khổng lồ Meituan đã mất tổng cộng 231 tỷ USD kể từ mức đỉnh của tháng 2.
Các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc không muốn loại bỏ khu vực tư nhân – khu vực này đóng góp gần 2/3 GDP của đất nước và sử dụng 80% lao động. Nhưng rõ ràng là ông Tập muốn khu vực nhà nước dẫn đầu, trong đó các công ty tư nhân đóng vai trò hỗ trợ. Tuy nhiên, để ông Tập đạt được tham vọng biến Trung Quốc trở thành nhà lãnh đạo đổi mới vào năm 2035 và siêu cường công nghệ toàn cầu vào năm 2050, ông sẽ cần phải dựa vào các công ty tư nhân nhiều hơn mong đợi. Nhưng những người hoài nghi cảnh báo Bắc Kinh có thể quá tự tin vào chiến lược kinh tế từ trên xuống của mình. Sonja Opper, một giáo sư tại Đại học Bocconi ở Ý, người nghiên cứu nền kinh tế Trung Quốc nói: “Đây là một chiến lược ưu tiên các mục tiêu ngắn hạn của kiểm soát chính trị hơn các mục tiêu tăng trưởng và phát triển trung hạn. Các doanh nghiệp nhà nước sẽ không thể lấp đầy khoảng trống do các ưu đãi lợi nhuận yếu hơn và cơ cấu kiểm soát chặt chẽ hơn”.
Các doanh nghiệp nhà nước, mặc dù là công cụ quan trọng để Đảng kiểm soát, nhưng lại nổi tiếng là kém hiệu quả – cả trong việc phân bổ nguồn lực và cạnh tranh với các doanh nghiệp tư nhân. Họ đóng góp vào tổng số việc làm ít hơn nhiều so với các doanh nghiệp tư nhân và họ chiếm tới 70% nợ doanh nghiệp ở Trung Quốc ngoài lĩnh vực tài chính. Điều đó gây ra mối đe dọa đối với sự ổn định tài chính và tăng trưởng kinh tế.
Long Anh
