Khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên đất hiếm
Tổng trữ lượng tài nguyên đất hiếm trên toàn cầu ước tính vào khoảng 120 triệu tấn. Trong đó Việt Nam với trữ lượng khoảng 22 triệu tấn đứng thứ 2 thế giới về tiềm năng đất hiếm, chỉ sau Trung Quốc (44 triệu tấn)…
Đất hiếm là một nhóm 17 loại vật chất có từ tính và tính điện hóa đặc biệt. Chúng bao gồm các chất như gadolinium, lanthanum, cerium và promethium, có vai trò rất quan trọng và là vật liệu chiến lược đối với sự phát triển của các ngành kỹ thuật mũi nhọn, công nghệ cao như điện, điện tử, quang học, laser, vật liệu siêu dẫn, chất phát quang.
Bên cạnh đó, đất hiếm còn được dùng để sản xuất các chất xúc tác, nam châm, hợp kim, bột mài, gốm, chất phát quang…; dùng để chế tạo các máy điện thoại di động, ổ đĩa cứng máy tính….Đặc biệt đất hiếm đã được Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ xếp hạng cực kỳ quan trọng cho các ngành công nghiệp, bao gồm cả ngành sản xuất vũ khí.
Tại Việt Nam, đất hiếm có trữ lượng khoảng 22 triệu tấn, chủ yếu phân bố ở khu vực Tây Bắc với nhiều mỏ đã được thăm dò và xác định giá trị kinh tế như mỏ Đông Pao, Nam Nậm Xe, Bắc Nậm Xe, Yên Phú. Sở dĩ khu vực Tây Bắc có trữ lượng đất hiếm cao là do nơi đây có rất nhiều đá magma kiềm, á kiềm giàu các nguyên tố đất hiếm – là điều kiện thuận lợi để hình thành các mỏ đất hiếm.
Các mỏ đất hiếm gốc chủ yếu tập trung ở các tỉnh Lai Châu, Lào Cai và Yên Bái. Trong đó mỏ đất hiếm có trữ lượng lớn nhất cả nước là mỏ đất hiếm kiểu quặng gốc ở Đông Pao (xã Bản Hon, huyện Tam Đường, tỉnh Lai Châu), có thể khai thác theo quy mô công nghiệp. Ngoài Đông Pao còn có mỏ đất hiếm ở xã Yên Phú, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái nhưng trữ lượng ít hơn; mỏ đất hiếm dạng hấp phụ ion ở xã Gia Phú, huyện Bảo Thắng, tỉnh Lào Cai. Ngoài 3 tỉnh Lai Châu, Lào Cai, Yên Bái thì nhiều mỏ đất hiếm cũng được tìm thấy ở Hà Giang, Cao Bằng, Lạng Sơn, Nghệ An, Kon Tum, Lâm Đồng.
Ông Hà Trọng Hải – Phó Chủ tịch UBND tỉnh Lai Châu cho biết Lai Châu được đánh giá là khu vực có trữ lượng đất hiếm lớn và luôn có khát vọng được khai thác tiềm năng đất hiếm này. Kỳ vọng của lãnh đạo tỉnh là hoạt động khai thác, quản lý tài nguyên đất hiếm trên địa bàn sẽ sớm đi vào nề nếp; tránh tình trạng khai thác trái phép gây mất ổn định và trái với quy định của pháp luật.
Đến nay đã có nhà đầu tư nước ngoài đến khảo sát tài nguyên đất hiếm tại Lai Châu. Cụ thể vào ngày 28/9/2022, Phó Chủ tịch Thường trực UBND tỉnh Tống Thanh Hải cùng đại diện lãnh đạo một số sở, ngành, địa phương, doanh nghiệp tỉnh đã có buổi làm việc với Đoàn chuyên gia Hàn Quốc và cán bộ Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam về việc hợp tác khảo sát, khai thác và chế biến tài nguyên đất hiếm trên địa bàn tỉnh. Tại buổi làm việc, Tiến sĩ Jin Young Lee – Phó Viện trưởng Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản Hàn Quốc (KIGAM) cho biết hiện nay nhiều công ty của Hàn Quốc đang sản xuất các sản phẩm cần phải dùng đến nguồn nguyên liệu đất hiếm. Được biết tỉnh Lai Châu có nguồn đất hiếm với trữ lượng lớn nên qua chuyến thăm và làm việc lần này, đoàn chuyên gia Hàn Quốc mong muốn sớm triển khai hoạt động đầu tư các mỏ đất hiếm trên địa bàn tỉnh. Phía Hàn Quốc cũng cam kết sẽ mang công nghệ hiện đại đến khai thác tại Lai Châu.
Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết dù sở hữu tiềm năng đất hiếm dồi dào song mức độ khai thác ở Việt Nam vẫn còn rất hạn chế, quy mô nhỏ và sử dụng công nghệ thô sơ. Với công nghệ hiện tại, Việt Nam mới chỉ có thể xuất thô đất hiếm chứ chưa phân tách nguyên tố trong đất hiếm hay tiến hành gia công để có được đất hiếm tinh chế. Chưa kể khai thác đất hiếm còn có nguy cơ gây tổn hại cho môi trường bởi trong đất hiếm có các nguyên tố phóng xạ, khá nguy hiểm cho nhân công và môi trường xung quanh.
Do đó để vừa đảm bảo hiệu quả khai thác nguồn tài nguyên đất hiếm vừa đảm bảo an toàn môi trường, Viện Khoa học Địa chất và Khoáng sản khuyến nghị trong công tác đánh giá tác động môi trường đối với các dự án khai thác cần phải chú trọng phòng ngừa ô nhiễm ngay từ khi xem xét đầu tư cũng như kiểm soát ô nhiễm sau khi đi vào vận hành.
Hoàng Việt
