Hiệp định RCEP – Đòn bẩy cho hội nhập ASEAN vào nền kinh tế toàn cầu

Mặc dù Ấn Độ đã tuyên bố rút lui song các nền kinh tế của Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) vẫn đang nỗ lực hết sức để hiện thực hóa mục tiêu ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) ngay trong năm 2020 này. Sự hội nhập kinh tế của ASEAN với 5 đối tác đối thoại (Australia, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản, New Zealand) được xem là cột mốc quan trọng trong việc hiện thực hóa Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) nhằm mục đích hội nhập ASEAN vào nền kinh tế toàn cầu.

Nếu phân tích kỹ có thể thấy những đổi thay nhỏ trong các chính sách thương mại khi thực thi RCEP có thể sẽ có tác động đáng kể đến dòng chảy thương mại trong ASEAN. Trung tâm Nghiên cứu ASEAN đã đưa ra ba động lực chính trong RCEP có thể dẫn đến sự tăng trưởng thương mại hàng hóa trong ASEAN, bao gồm: tính bao quát toàn diện của RCEP; quy mô thị trường rộng lớn; mối liên kết kinh tế mạnh mẽ thông qua thương mại và đầu tư.

Đầu tiên, do RCEP bao gồm các chính sách thương mại và phi thương mại toàn diện nên có thể giúp tăng cường tự do hóa hơn nữa thương mại và đầu tư trong ASEAN. RCEP bao gồm 20 chương, nới rộng hơn mong muốn của ASEAN là vượt ra ngoài giới hạn của các vấn đề thương mại và bao gồm cả các vấn đề phi thương mại. Các quy tắc về xuất xứ, các rào cản kỹ thuật đối với thương mại, thương mại dịch vụ, thương mại điện tử và sở hữu trí tuệ vốn đã được đưa vào Kế hoạch chi tiết AEC 2025, nhưng RCEP có nhiều khả năng sẽ mở rộng hơn nữa các vấn đề theo các hướng đi sẵn có trong AEC. Trên thực tế, các nước ASEAN đang thực hiện Hướng dẫn về các biện pháp phi thuế quan để loại bỏ các hàng rào phi thuế quan, nhưng vẫn chưa đạt được tiến bộ rõ rệt. Các cam kết được thực hiện theo RCEP sẽ mang lại lợi ích cho người tiêu dùng và doanh nghiệp trong ASEAN bằng cách giảm các chi phí không cần thiết do các hạn chế thương mại, thúc đẩy các doanh nghiệp sử dụng thuế quan ưu đãi theo quy tắc chung nguồn gốc, và kích thích sự đổi mới với sự bảo vệ mạnh mẽ hơn của quyền sở hữu trí tuệ.

Thứ hai, RCEP mang đến cơ hội là một thị trường khổng lồ trị giá 24,8 nghìn tỷ USD và hơn 2,3 tỷ người. Năm 2018, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của RCEP (trên cơ sở ngang giá sức mua) lớn hơn so với các khối thương mại khác như Liên minh châu Âu (EU) và Hiệp định thương mại tự do Bắc Mỹ (NAFTA). Ở châu Á, GDP kết hợp của RCEP gấp khoảng 5 lần so với các thành viên của Khu vực thương mại tự do ASEAN (AFTA), và khoảng 3 lần so với các nước châu Á khác, bao gồm cả Ấn Độ.

Thứ ba, ASEAN và các đối tác đối thoại có mối quan hệ kinh tế mạnh mẽ thông qua thương mại và đầu tư. Năm 2018, tổng thương mại hàng hóa của ASEAN ở mức 2,8 nghìn tỷ USD, 34% trong số đó là thương mại song phương giữa ASEAN và 5 đối tác đối thoại kể trên và 23% được tính bằng thương mại nội khối ASEAN. Hơn nữa, tổng dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào ASEAN được ghi nhận ở mức 152,8 tỷ USD vào năm 2018 – 25% trong số đó có nguồn gốc từ các đối tác đối thoại và 15% là từ các nước nội khối. Có thể thấy, các giá trị thương mại và đầu tư trong RCEP có thể chiếm 57% tổng thương mại và 40% tổng dòng vốn FDI vào ASEAN.

Quy mô thị trường lớn của RCEP cùng với mối liên kết đầu tư và thương mại mạnh mẽ giữa ASEAN và các đối tác đối thoại cho thấy rằng bất kỳ sự giảm thiểu nào trong các rào cản thương mại đều có thể làm tăng đáng kể lợi nhuận trong hoạt động thương mại. Những lợi ích này sẽ góp phần tạo ra việc làm, tăng GDP và giảm nghèo ở các nền kinh tế kém phát triển hơn trong ASEAN như Campuchia, Lào và Myanmar.

Để hiện thực hóa lợi ích kinh tế từ RCEP, các nhà hoạch định chính sách cần đảm bảo rằng các điều khoản thương mại trong RCEP sâu hơn so với các hiệp định thương mại tự do ASEAN hiện tại, cụ thể là các AFTA và các FTA ASEAN+1 như FTA ASEAN-Australia, FTA ASEAN-New Zealand, Đối tác kinh tế toàn diện ASEAN-Nhật Bản, Hiệp định hợp tác kinh tế toàn diện ASEAN- Trung Quốc và Hiệp định hợp tác kinh tế toàn diện ASEAN-Hàn Quốc.

Mặc dù đến nay toàn văn RCEP vẫn chưa được công bố song có ba lý do chính đáng đòi hỏi RCEP cần phải sâu hơn các FTA ASEAN hiện có bao gồm: RCEP sẽ nổi lên như một thỏa thuận toàn khu vực nhằm củng cố các FTA ASEAN và làm giảm tác động tiêu cực của các quy tắc xuất xứ phức tạp đối với dòng chảy thương mại; ngưỡng giảm thuế quan trong RCEP nên được đặt tương đương với một FTA khu vực khác (như Hiệp định CPTPP) nhằm loại bỏ thuế 99% thuế quan; RCEP cũng sẽ là một FTA và việc cắt giảm thuế, các hàng rào phi thuế quan và các rào cản thương mại dịch vụ giữa các quốc gia RCEP sẽ đầy đủ và tổng quát hơn so với AFTA và các FTA ASEAN+1 hiện có, RCEP cũng sẽ áp dụng miễn trừ với một số lĩnh vực nhạy cảm trong tự do hóa thương mại và đầu tư.

Ngọc Hân