Hiệp định RCEP – Cơ hội phục hồi sau đại dịch của Tiểu vùng hạ lưu sông Mekong
Là một hiệp định mới tiềm năng, có phạm vi cam kết rộng, mức độ tự do hóa cao, Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP) hứa hẹn sẽ tạo ra những tác động kinh tế và chiến lược đối với Tiểu vùng hạ lưu sông Mekong (CLMTV) bởi sáng kiến thúc đẩy tự do hóa kinh tế đã được khu vực này nồng nhiệt đón nhận. Điều này đồng nghĩa với các quốc gia CLMTV hoàn toàn có thể tận dụng RCEP để phục hồi sau những thiệt hại do Covid-19 gây ra….
CLMTV bao gồm 5 quốc gia ven sông ASEAN: Campuchia, Lào, Myanmar, Thái Lan, Việt Nam có sức mạnh kinh tế với giá trị thị trường đạt gần 1.000 tỷ USD. Bình quân mỗi năm tăng trưởng kinh tế của các nước này đạt khoảng 7% – 8%/năm – cao hơn mức trung bình của ASEAN. Ngoài ra lợi thế dân số trẻ, lực lượng lao động trẻ đã góp phần đưa các nền kinh tế CLMTV trở thành trụ cột trong chuỗi cung ứng của Đông Nam Á.
Bên cạnh tiềm năng kinh tế dồi dào, CLMTV còn là nơi các cường quốc tranh giành ảnh hưởng thông qua cạnh tranh chiến lược, được thể hiện trong một nhóm chữ cái gồm các sáng kiến Mekong, từ quan hệ đối tác Mekong-Mỹ đến Hợp tác Mekong – Lan Thương do Trung Quốc dẫn đầu. Là một hiệp định mới tiềm năng, có phạm vi cam kết rộng, mức độ tự do hóa cao, RCEP hứa hẹn sẽ tạo ra những tác động kinh tế và chiến lược đối CLMTV bởi sáng kiến thúc đẩy tự do hóa kinh tế đã được khu vực này nồng nhiệt đón nhận
Kết quả khảo sát về cộng đồng doanh nghiệp, các nhà hoạch định chính sách và các nhà lãnh đạo tư tưởng trong khu vực do Viện Nghiên cứu Đông Nam Á thực hiện cho thấy hơn 50% số người tham gia khảo sát ở khu vực CLMTV đã đồng ý rằng FTA sẽ là đòn bẩy thúc đẩy tăng trưởng thương mại và đầu tư của các nước trong khu vực. Các số liệu tích cực về kinh tế cũng đã phần nào minh chứng cho nhận định này. Từ đòn bẩy RCEP, xuất khẩu của Campuchia tăng 7,3%, GDP tăng 2%. Với Thái Lan, FTA giúp nâng GDP và xuất khẩu năm 2021 từ 3,5% đến 4%. Ngoài ra RCEP còn giúp thu hút thêm nguồn vốn FDI từ các nền kinh tế tiên tiến như Úc, Nhật Bản, New Zealand, Singapore, Hàn Quốc…, góp phần thúc đẩy các lĩnh vực thâm dụng lao động của CLMTV như may mặc, giày dép…
Do RCEP hợp nhất các quy tắc xuất xứ (ROO) nên các nền kinh tế của CLMTV có thể tham gia vào mạng lưới sản xuất khu vực và gia tăng giá trị cho hàng hóa xuất khẩu. Các chuyên gia kinh tế nhận định mặc dù lợi ích thuế quan của thỏa thuận này là rất thấp song ROO chung góp phần làm tăng khả năng sản xuất hàng hóa “made in RCEP” của các doanh nghiệp bởi các nhà sản xuất có thể tìm nguồn cung nguyên liệu cho các địa điểm khác nhau.
Đơn cử như ngành công nghiệp cá ngừ chế biến của Thái Lan. Bangkok hoàn toàn có thể nâng giá trị xuất khẩu cá ngừ của mình lên gấp 5 lần (từ 945 triệu USD giá trị nhập khẩu lên 4,7 tỷ USD giá trị xuất khẩu) thông qua khai thác các mạng lưới sản xuất xuyên quốc gia. Ngoài ra RCEP còn giúp các nước CLMTV đối phó tốt hơn với những hệ lụy từ thương chiến Mỹ – Trung hay đại dịch Covid – 19.
Giống như các nền kinh tế trên toàn cầu, các quốc gia CLMTV đang nỗ lực khắc phục những hậu quả khôn lường của đại dịch. Năm 2020, GDP của Campuchia đã giảm 3,1%. Kể từ khi đại dịch Covid – 19 bùng phát, ngành dệt may và da giày của nước này đã bị gián đoạn, kim ngạch xuất khẩu năm 2020 giảm tới 9,9%, thu hút vốn FDI giảm 10,7%. Không chỉ kìm hãm sự bùng nổ của lĩnh vực xây dựng, bất động sản…; đại dịch còn giáng đòn chí mạng lên ngành du lịch khi lượng khách quốc tế đến Phnom Penh giảm tới 80%.
Tại Lào, năm 2020 GDP của quốc gia này giảm 0,5%, bất chấp sự tăng trưởng mạnh mẽ của xuất khẩu điện và ngành xây dựng do nhu cầu năng lượng từ các bang lân cận gia tăng và các dự án lớn về cơ sở hạ tầng (đường sắt Boten-Vientiane). Đại dịch đã làm gián đoạn hoạt động của các ngành thâm dụng lao động và kéo tụt sự phát triển của ngành du lịch Lào, lượng du khách nước ngoài đã giảm tới 81,5%.
Tại Myanmar, tình trạng hỗn loạn chính trị đã tác động tiêu cực đến nền kinh tế vốn đã bị ảnh hưởng nặng nề bởi đại dịch. Sự bất ổn chính trị là nguyên nhân khiến các hoạt động kinh doanh bị gián đoạn
Tại Thái Lan, nền kinh tế cũng rơi vào suy thoái, GDP giảm 6,1%; xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ giảm 19,4%; lượng du khách giảm 83,2% đã tàn phá một nền kinh tế chủ yếu dựa vào du lịch (đóng góp tới 20% GDP).
Tại Việt Nam, năm 2020 nền kinh tế đạt mức tăng trưởng tốt nhất, tăng 2,9% đặt trong bối cảnh đại dịch diễn biến vô cùng phức tạp. Bên cạnh ngành dịch vụ – du lịch bị ảnh hưởng, hoạt động sản xuất cũng chậm lại trong nửa đầu năm 2020 và bắt đầu khởi sắc trở lại khi nhà nước quyết định chuyển sản xuất sang các mặt hàng thiết yếu như thiết bị bảo vệ cá nhân (PPE). Kết quả năm 2020, xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ ròng tăng 4,4%.
Với việc RCEP mang lại những lợi ích và cơ hội kinh tế trong tương lai, các quốc gia CLMTV hoàn toàn có thể tận dụng RCEP để phục hồi sau những thiệt hại do Covid-19 gây ra.
Kết quả khảo sát của Viện Nghiên cứu Đông Nam Á cho thấy phần lớn những người được khảo sát ở khu vực CLMTV đều coi Đông Nam Á là một đấu trường tranh giành khốc liệt giữa các cường quốc bên ngoài. Kết quả các quốc gia này đang áp dụng “bảo hiểm rủi ro” như một chiến lược và RCEP chính là một trong những “bảo hiểm rủi ro” đó. Kể từ khi thành lập, hiệp định này là một sáng kiến do ASEAN dẫn dắt và phản ánh vai trò Trung tâm của ASEAN trong hành động. Các nguyên tắc hướng dẫn của thỏa thuận đều cho rằng các cuộc đàm phán cho RCEP sẽ công nhận vị trí trung tâm của ASEAN trong cấu trúc kinh tế khu vực mới nổi.
Trong khi những người hoài nghi lại cho rằng 40% ROO của khối là tương đối thấp so với các FTA khác như Hiệp định Mỹ-Mexico-Canada (USMCA), ngưỡng thấp này phản ánh “Chủ nghĩa khu vực mở” mà các thành viên ASEAN theo đuổi. Điều này đồng nghĩa với các nước ASEAN hoàn toàn có thể thúc đẩy quan hệ với nhiều thực thể ngoài ASEAN. Quy tắc ROO yêu cầu các sản phẩm được bán miễn thuế trong RCEP phải có ít nhất 40% giá trị đến từ các thành viên của khối; 60% giá trị gia tăng còn lại của hàng hóa có thể được lấy từ các bên liên quan không thuộc RCEP, tạo điều kiện cho các quốc gia CLMTV thực hiện bảo hiểm rủi ro. Nói tóm lại, RCEP là một công cụ để ASEAN tiếp cận các quốc gia khác ngoài Mỹ và Trung Quốc nhằm đa dạng hóa chuỗi cung ứng, điều này giúp các động lực năng lượng ở Tiểu vùng hạ lưu sông Mekong có thể cân bằng hơn.
Huy Hùng
