Giá năng lượng tăng cao gây hỗn loạn ở châu Á
Tại Sri Lanka, người dân phải xếp hàng dài hàng km để đổ đầy một bình nhiên liệu. Ở Bangladesh, các cửa hàng đóng cửa lúc 8 giờ tối để tiết kiệm năng lượng. Tại Ấn Độ và Pakistan, tình trạng mất điện buộc các trường học phải đóng cửa, các cơ sở kinh doanh phải đóng cửa và người dân sống trong cảnh ngột ngạt khi không có điều hòa trong những đợt nắng nóng lên tới 37 độ C.
Đây chỉ là một số cảnh tượng nghiêm trọng đang diễn ra ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, nơi các quốc gia khác nhau đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng năng lượng tồi tệ nhất trong nhiều năm – và vật lộn với sự bất bình và bất ổn ngày càng tăng do chi phí sinh hoạt tăng nhanh.
Ở Sri Lanka và Pakistan, người ta có thể cảm nhận sự khủng hoảng. Sự tức giận của công chúng đã dẫn tới làn sóng các bộ trưởng từ chức ở Colombo và góp phần khiến Imran Khan từ chức thủ tướng ở Islamabad.
Tuy nhiên, nhiều người nghi ngờ rằng sự hỗn loạn chính trị chỉ mới bắt đầu; cả hai quốc gia đã bị buộc phải thực hiện các biện pháp tuyệt vọng, buộc Quỹ Tiền tệ Quốc tế giới hạn các tuần làm việc ngắn hơn trong nỗ lực tiết kiệm năng lượng. Hôm thứ Tư, Thủ tướng Ranil Wickremesinghe cho biết nền kinh tế Sri Lanka đã “hoàn toàn sụp đổ”.
Ở những nơi khác trong khu vực, các dấu hiệu rắc rối có thể trở nên ít rõ ràng hơn nhưng vẫn có thể gây ra những hậu quả sâu rộng. Ngay cả ở các nước tương đối giàu có, chẳng hạn như Australia, những lo ngại về kinh tế đang bắt đầu xuất hiện khi người tiêu dùng cảm thấy sức ép của các hóa đơn năng lượng cao hơn.
Giá bán buôn điện trong quý I/2022 tăng 141% so với năm ngoái. Các hộ gia đình đang bị thúc giục cắt giảm sử dụng và vào ngày 15 tháng 6 – lần đầu tiên – chính phủ Australia đã đình chỉ vô thời hạn thị trường điện quốc gia trong nỗ lực hạ giá, giảm bớt áp lực lên chuỗi cung ứng năng lượng và ngăn chặn tình trạng mất điện.
Tuy nhiên, những gì xảy ra tại Ấn Độ, nơi nhu cầu điện gần đây đạt mức cao kỷ lục, là minh họa rõ ràng nhất tại sao đây là một cuộc khủng hoảng toàn cầu – chứ không phải khu vực.
Ngày 28/5, nhà sản xuất than lớn thứ ba thế giới thông báo rằng công ty Than Ấn Độ do nhà nước điều hành sẽ nhập khẩu than lần đầu tiên kể từ năm 2015.
Trong khi mỗi quốc gia trong số kể trên phải đối mặt với một số bối cảnh riêng rẽ, tất cả đều bị ảnh hưởng bởi tác động kép của đại dịch COVID-19 và cuộc chiến của Nga ở Ukraine.
Về gốc rễ, các chuyên gia cho rằng, vấn đề nằm ở sự không phù hợp ngày càng tăng giữa cung và cầu. Trong vài năm qua, đại dịch khiến nhu cầu năng lượng ở mức thấp bất thường, với mức tiêu thụ điện toàn cầu giảm hơn 3% trong quý đầu tiên của năm 2020 do các nhà máy đóng cửa và các hạn chế khác khiến người lao động phải ở nhà, các ô tô không được lưu thông và tàu bị mắc kẹt trong các cảng.
Nhưng giờ đây, khi các quốc gia bắt đầu đẩy lùi đại dịch, nhu cầu về nhiên liệu đang tăng vọt – và sự cạnh tranh bất ngờ đang đẩy giá than, dầu và khí đốt lên mức cao kỷ lục.
Điều làm tăng tốc cho xu hướng này là cuộc xâm lược Ukraine của Nga, nhà sản xuất dầu lớn thứ ba thế giới và nhà xuất khẩu dầu thô lớn thứ hai. Với việc Mỹ và nhiều đồng minh trừng phạt dầu khí của Nga, nhiều quốc gia đã phải vật lộn để tìm các nguồn thay thế – điều càng làm nóng thêm cuộc cạnh tranh về nguồn cung hạn chế.
Samantha Gross, Giám đốc Sáng kiến An ninh Năng lượng và Khí hậu của Viện Brookings, cho biết: “Nhu cầu năng lượng đã phục hồi khá nhanh hậu COVID-19 và nhanh hơn so với nguồn cung. Vì vậy, chúng tôi đã chứng kiến mức giá cao ngay cả trước khi Nga xâm lược Ukraine (nhưng sau đó) thực sự là một cú sốc đối với nguồn cung năng lượng. Đây thực sự là một thách thức đối với việc cung cấp năng lượng trên toàn cầu”.
Antoine Halff, trợ lý học giả nghiên cứu cấp cao tại Trung tâm Chính sách Năng lượng Toàn cầu của Đại học Columbia, cho rằmh các quốc gia nghèo hơn vẫn đang phát triển hoặc mới công nghiệp hóa ít có khả năng cạnh tranh với các đối thủ có túi tiền lớn hơn – và họ càng cần nhập khẩu nhiều thì vấn đề của họ càng lớn.
Ông nói: “Vì vậy, Pakistan và Sri Lanka chắc chắn đang rơi vào tình trạng đó. Họ đang chịu tác động của giá cả nhưng họ cũng phải đối mặt với nguồn cung hạn chế. Họ phải trả nhiều tiền hơn cho nguồn cung cấp năng lượng và ở một số quốc gia như Pakistan, họ thực sự gặp khó khăn trong việc tìm kiếm nguồn cung cấp năng lượng”.
Quang Huy
