Covid – 19 và sự thay đổi hành vi tiêu dùng trên khắp thế giới
Tính đến ngày 1/4/2020, dịch bệnh Covid-19 đã lan rộng đến 201 quốc gia và vùng lãnh thổ với trên 854.000 người mắc bệnh 42.014 người tử vong; gây ảnh hưởng sâu sắc đến nền kinh tế toàn cầu và làm thay đổi hành vi của người tiêu dùng. Quan trọng hơn, với mức độ tàn phá khủng khiếp và diễn biến hết sức phức tạp của Covid – 19, tốc độ hồi phục của chi tiêu tiêu dùng sẽ rất khó dự đoán
Theo các chuyên gia kinh tế, dịch Covid-19 hoành hành khiến thị trường chứng khoán lao dốc và các công ty lớn buộc phải cắt giảm việc làm. Khi dịch bệnh lan rộng trên khắp thế giới, hành vi của người tiêu dùng ở khắp châu Á, châu Âu và Bắc Mỹ đều thay đổi. So với khủng hoảng tài chính toàn cầu 2008, đại khủng hoảng năm 1930, sự kiện khủng bố 11/9 thì dịch bệnh Covid – 19 với sự phức tạp cùng những con số thiệt hại liên tục thay đổi, quy mô lây lan trên diện rộng khiến cho chúng ta rất khó dự đoán được tốc độ hồi phục của chi tiêu tiêu dùng.
Cụ thể nếu so sánh với sự kiện khủng bố ngày 11/9, có thể thấy Covid-19 không phải là cú sốc hệ thống chỉ xảy ra 1 lần, ngược lại tâm lý lo ngại có thể tái diễn nhiều lần trong hành vi tiêu dùng. Đây cũng là mô hình tương tự diễn ra trong đại dịch Cái chết Đen đã tàn phá châu Âu từ năm 1347. Còn nếu so với khủng hoảng tài chính 2008 và đại khủng hoảng năm 1930 hầu như chỉ gây thiệt hại trong lĩnh vực tài chính, đại dịch Covid – 19 lại khiến gần như toàn bộ nền kinh tế rơi vào tình trạng trì trệ, xáo trộn, ảnh hưởng đến thị trường việc làm và tiêu dùng.
Ngày 2/4, Bộ Lao động Mỹ đã công bố số liệu mới cho thấy vào tuần 27/3, tại nước này đã có tới hơn 6,6 triệu đơn trợ cấp thất nghiệp, tăng gấp đôi so với mức kỷ lục 3,3 triệu đơn vào tuần trước. Tỷ lệ thất nghiệp ở Trung Quốc cũng tăng kỷ lục 6,2% trong 2 tháng đầu năm 2020 (cùng kỳ năm ngoái là 5,3%).
Chi tiêu tiêu dùng chiếm tới hơn 60% nền kinh tế Trung Quốc và 70% nền kinh tế Mỹ. Tuy nhiên, khi đại dịch khiến người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu và có khả năng khiến nhiều người rơi vào cảnh thất nghiệp thì các nhà kinh tế học dự đoán rằng cuộc suy thoái toàn cầu do yếu tố tiêu dùng sẽ diễn ra vào quý II năm nay.
Theo nhận định của Jesse Garcia – Nhà tâm lý học về hành vi tiêu dùng, CEO của My Marketing Auditors, đại dịch Covid-19 đã thay đổi hoàn toàn mô hình vốn có của hành vi tiêu dùng trên toàn thế giới. Mọi người sống trong nơm nớp lo sợ và chính sự sợ hãi này đã khởi động chế độ sinh tồn trong mỗi con người.
Tại Hồng Kông, doanh số bán lẻ trong tháng 2/2020 đã sụt giảm xuống mức kỷ lục 44% và con số này thậm chí sẽ còn lớn hơn nữa. Theo dự báo của Hiệp hội Quản lý Bán lẻ Hồng Kông, 6 tháng đầu năm 2020 doanh số bán lẻ sẽ giảm từ 30-40%. Tương tự ở Mỹ, doanh số bán lẻ trong tháng 2/2020 giảm 0,5%, từ trước khi nhiều bang yêu cầu người dân hạn chế ra ngoài.
Bối cảnh dịch bệnh hoành hành, các mặt hàng và dịch vụ không thiết yếu sẽ chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất; ngược lại các hàng hoá và dịch vụ có thể sử dụng tại nhà lại có sự tăng vọt về mặt doanh thu. Trong đó giấy vệ sinh, khẩu trang, nước rửa tay là những mặt hàng khan hiếm nhất và doanh thu tiêu thụ cũng tăng mạnh nhất
Vicki Yeung – Giáo sư dự khuyết tại Khoa Tâm lý học – Đại học Lĩnh Nam (Hồng Kông) cho biết hiện tượng điên cuồng tích trữ có thể được giải thích bằng khái niệm “thích ứng thông tin” (informational conformity). Khi con người cảm thấy bất an, lo sợ mà lại thiếu kiến thức về dịch Covid-19, họ sẽ nảy sinh tâm lý đám đông và thực hiện nó một cách mù quáng. Chỉ khi được cập nhập nhiều thông tin hơn, con người mới bớt hoảng loạn và dần bình tĩnh trở lại.
Anirban Mukhopadhyay – Giáo sư, Chủ nhiệm Khoa Marketing – Đại học Khoa học và Công nghệ Hồng Kông nhận định khi nào mối đe doạ Covid-19 vẫn còn hiện hữu thì người tiêu dùng vẫn còn hoang man, lo sợ; tuy nhiên họ sẽ sớm học được cách thích ứng với nó. “Con người sẽ quen dần với các sự kiện và sự thay đổi. Nghiên cứu cho thấy thậm chí những người trúng xổ số có xu hướng quay trở lại mức độ hài lòng với cuộc sống trước đó chỉ sau vài tháng, tương tự người tiêu dùng cũng sẽ quen dần với việc cắt giảm chi tiêu” – Giáo sư Anirban Mukhopadhyay nhấn mạnh.
Còn Charley Ballard – Nhà kinh tế học tại Đại học bang Michigan lại đưa ra ước tính người Mỹ có thể mất đến 2 năm để lấy lại cảm giác an toàn trong công việc và tự tin để chi tiêu trở lại. Dịch bệnh diễn ra càng lâu thì khoảng thời gian này càng bị kéo dài. Charley Ballard nhận định bối cảnh hiện tại càng phức tạp hơn khi chuỗi cung ứng có nguy cơ bị phá vỡ. Người tiêu dùng sẽ cẩn trọng chi tiêu trong một thời gian đối với các lĩnh vực phổ biến như các sự kiện thể thao, hoà nhạc, nhà hàng và du lịch, di chuyển bằng đường hàng không.
Thậm chí một số chuyên gia còn cho rằng hành vi của người tiêu dùng sẽ thay đổi vĩnh viễn do hậu của quả đại dịch. Đơn cử Andreas Kappes – Giảng viên Tâm lý học tại Đại học Thành phố London cho biết sẽ rất khó để mọi người quay trở lại lối sống trước đây. Hiện tại cuộc khủng hoảng buộc con người phải thay đổi hành vi và có thể sẽ khám phá ra cách thức chi tiêu mới phù hợp hơn.
Ngọc Hãnh
