Chân dung người tiên phong khai mở thị trường hàng không giá rẻ châu Á

Được biết đến như người tiên phong tạo ra cuộc cách mạng cho hàng không giá rẻ châu Á song ít ai biết trước khi mua lại hãng bay AirAsia, Tony Fernandes lại hoạt động trong ngành tài chính và âm nhạc – những lĩnh vực hoàn toàn không liên quan đến hàng không.

Một điểm thú vị là Fernandes rất thích bay lượn và có thể xem đây như gạch nối cho mối lương duyên giữa ông với ngành hàng không. Fernandes cũng từng thừa nhận một trong những sở thích của ông là nhìn máy bay cất cánh và hạ cánh tại các sân bay trên thế giới.

Duyên lành giữa Fernandes với ngành hàng không chính thức nhen nhóm từ năm 2001 khi ông thế chấp nhà của mình để đồng sáng lập Tune Air – công ty ông dùng để mua lại AirAsia với giá tượng trưng chỉ 1 ringgit Malaysia (tương đương 0,3 USD) bởi lúc này hãng bay thuộc công ty quốc doanh – DRB-Hicom đang ngập trong nợ nần.

Khởi đầu chỉ với 2 máy bay, AirAsia lập tức tái định vị thương hiệu là hãng bay giá rẻ chuyên phục vụ các dịch vụ cơ bản với giá vé cho các chuyến bay nội địa Malaysia chỉ vỏn vẹn 3 USD, thậm chí là 0 đồng khi đang trong giai đoạn khuyến mãi. Tuy nhiên chỉ chưa đầy 3 năm sau, AirAsia đã có chuyến bay từ Kuala Lumpur đến các điểm đến quốc tế và nhanh chóng thành lập thêm nhiều hãng bay trong khu vực.

Nếu như thời điểm được mua lại năm 2001, AirAsia chìm trong nợ nần với khối nợ lên đến 40 triệu ringgit thì đến cuối năm 2002, hãng này hòa vốn, trả được hết nợ và 1 năm sau đó đạt lợi nhuận 20 triệu ringgit. Năm 2019 – ngay trước khi đại dịch xảy ra, doanh thu của AirAsia lên đến 11,8 tỷ ringgit và lợi nhuận hoạt động 725 triệu ringgit.

Với khẩu hiệu “Tất cả mọi người đều có thể bay”, những chiếc máy bay sơn màu đỏ trắng của AirAsia nhanh chóng trở thành lựa chọn hàng đầu của hành khách khi muốn di chuyển đến các địa điểm như Bangkok, Singapore, Jakarta và Phnom Penh. Giá vé rẻ không chỉ làm bùng nổ hoạt động bay trong khu vực, đáp ứng nhu cầu di chuyển của tầng lớp trung lưu mà còn giúp kéo giảm đáng kể thời gian di chuyển giữa hàng nghìn hòn đảo.

Shukor Yusof – nhà sáng lập hãng tư vấn hàng không Endau Analytics đã phải lên tiếng thừa nhận Fernandes là người đầu tiên tận dụng thị trường bay giá rẻ và đã có những đóng góp hết sức quan trọng vào việc phổ biến các chuyến bay giá rẻ trong khu vực.

Còn theo Tim Bacchus – nhà phân tích tại Bloomberg Intelligence, ảnh hưởng của Fernandes đã cho thấy tầm quan trọng của thương hiệu và người tiên phong và thật không ngoai khi tôn vinh Fernandes là người tiên phong trong lĩnh vực hàng không giá rẻ châu Á. Ông cũng là người có tầm nhìn xa trông rộng khi mang mô hình này đến châu Á, giúp việc di chuyển bằng máy bay trở nên phù hợp hơn với túi tiền của đại đa số người dân.

Trong hành trình vươn mình trở thành “gã khổng lồ” của AirAsia, Airbus được xem là đối tác hưởng lợi nhiều nhất bởi hãng bay giá rẻ này là một trong những khách hàng lớn nhất của họ. Tại Triển lãm Hàng không Farnborough diễn ra năm 2014, Fernandes đã đặt mua 50 máy bay thân rộng với trị giá 14 tỷ USD, xác nhận thương vụ bằng một cái hôn lên má Giám đốc tác nghiệp của Airbus.

Tài năng là vậy song con đường kinh doanh của Fernandes không phải lúc nào cũng trải đầy hoa hồng. AirAsia X – mảng bay chuyên đường dài của AirAsia – là khách hàng top đầu của A330neo thân rộng với các đơn hàng trị giá 23 tỷ USD. Dù vậy cuối cùng họ chỉ nhận 15 chiếc do khó phát triển mảng này.

Năm 2014, một máy bay của AirAsia rơi xuống vùng biển thuộc Indonesia, khiến 162 hành khách thiệt mạng. Nguyên nhân được cho là vì một vết nứt trong linh kiện thuộc hệ thống điều khiển bánh lái cũng như sai sót của phi công.

Năm 2020, Fernandes bị buộc phải từ chức CEO AirAsia sau một cuộc điều tra của Văn phòng chống Lừa đảo thuộc Chính phủ Anh về việc hối lộ với một đơn hàng của Airbus dù sau đó ông được tuyên vô tội. Giới chức Ấn Độ cũng đang điều tra Fernandes về các khoản thanh toán được cho là để gây ảnh hưởng lên chính sách công tại đây.

Gần đây nhất, đại dịch Covid-19 đã trực tiếp đẩy ngành hàng không vào hố đen tăm tối khi mọi hoạt động vận chuyển đều tê liệt và AirAsia cũng không ngoại lệ. Fernandes đã thẳng thắn thừa nhận AirAsia vừa trải qua cuộc khủng hoảng tồi tệ nhất trong lịch sử hoạt động khi năm 2021, lượng hành khách của hãng chỉ còn 4,8 triệu lượt khách, quá ít ỏi so với con số 52 triệu lượt khách thời điểm trước dịch 2019. Hoạt động đi lại bị hạn chế buộc AirAsia phải xếp xó phần lớn máy bay trong tổng số 200 máy bay của hãng.

Dù vẫn duy trì hoạt động ở Malaysia, Indonesia, Thái Lan, Philippines song AirAsia đã phải đóng cửa liên doanh tại Nhật Bản và Ấn Độ. Bước sang năm 2023, dù ngành hàng không đã phục hồi đáng kể song giá nhiên liệu cao và các vấn đề kinh tế lại trở thành rào cản kìm hãm nhu cầu đi lại của người dân. Đặt trong bối cảnh các hãng bay vật lộn tìm kiếm lợi nhuận thì nhiều khả năng không bao lâu nữa giá vé siêu rẻ mà nhiều hãng đang áp dụng sẽ không còn nữa.

Năm ngoái, Fernandes đã thực hiện công cuộc tái cơ cấu và đổi tên công ty thành Capital A song mảng bay vẫn giữ tên AirAsia. Capital A còn vận hành một siêu ứng dụng có thể dùng để đặt vé, đặt khách sạn, taxi, đồ ăn và cung cấp nhiều dịch vụ fintech khác. “Tái cấu trúc thương hiệu sẽ phản ánh tốt hơn việc Capital A không đơn thuần chỉ là một hãng bay nữa. Chúng tôi sẽ theo đuổi mô hình công ty mẹ, rót tiền đầu tư vào lĩnh vực di chuyển và phong cách sống” – Fernandes bật mí.

Dự kiến đến năm 2026, các mảng kinh doanh ngoài hàng không sẽ đóng góp 50% doanh thu của Capital A, mở đường cho Fernandes rời AirAsia và tham gia vào các lĩnh vực kinh doanh khác. “Một lãnh đạo tốt nên biết rời đi đúng lúc. Chuyến phiêu lưu của tôi với ngành hàng không sắp dừng lại và tôi sẽ phải tìm ra người xứng đáng thay thế vị trí của mình. Tôi không biết chính xác khi nào việc này diễn ra nhưng tôi phải đưa ra vấn đề để sớm thu hút được lãnh đạo phù hợp” – Fernandes cho biết trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg tại Singapore

Sau khi cắt mối duyên lành với ngành hàng không, doanh nhân 58 tuổi dự định sẽ chuyển sang lộ trình mới với nhiều kỳ vọng nhưng cũng không ít thách thức. “Tôi thích đầu tư cổ phần tư nhân với một đội ngũ lãnh đạo năng động. Tôi muốn giúp người trẻ thay đổi thế giới. Ngoài hàng không, tôi tin vẫn sẽ có mô hình giá rẻ cho giáo dục và y tế bởi đây là hai lĩnh vực gây phân hóa nhiều nhất trong xã hội. Tôi không bao giờ ngồi yên; tôi sẽ luôn làm một thứ gì đó vì một thế giới tốt đẹp hơn” – Fernandes khẳng định.

Hoàng Huy