Bắc Kinh ngày càng khẳng định vị thế vững chắc trong chuỗi sản xuất toàn cầu
Với vai trò “công xưởng của thế giới”, bao lâu nay Trung Quốc luôn khẳng định vị thế thống trị trong chuỗi sản xuất toàn cầu. Vị thế vững chắc này khiến cho nỗ lực tách rời khỏi Bắc Kinh của Mỹ và các đồng minh càng trở nên khó khăn hơn, nhất là khi nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đang mở rộng đầu tư sang các lĩnh vực cao cấp hơn như: chip, smartphone, các công nghệ mới (xe điện, năng lượng xanh…).
Ở chiều ngược lại, bản thân Trung Quốc cũng muốn tách dần khỏi phương Tây, tránh việc quá phụ thuộc vào thị trường này để tập trung phục vụ thị trường nội địa. Trong bối cảnh đó, hoạt động xuất khẩu bùng nổ sẽ tạo ra lực đẩy ngắn hạn cho Trung Quốc khi nền kinh tế này chịu tác động từ các chính sách phong tỏa ngăn đại dịch và bong bóng bất động sản xì hơi.
Thống kê của Hội nghị Liên hợp quốc về Thương mại và Phát triển (UNCTAD) cho thấy trong suốt thời kỳ đại dịch Covid – 19 hoành hành, tỷ trọng của Trung Quốc trong kim ngạch xuất khẩu hàng hóa toàn cầu đã tăng từ 13% năm 2019 lên 15% vào đến cuối năm 2021; trong khi đó tỷ trọng của các nước khác lại giảm (Đức giảm từ 7,8% xuống 7,3%; Nhật Bản giảm từ 3,7% xuống 3,4%; Mỹ giảm từ 8,6% xuống còn 7,9%..).
Việc Trung Quốc hồi sinh nhanh chóng sau cú sốc Covid-19 đầu năm 2020 giúp các nhà máy nước này có lợi thế trong việc cung cấp cho phương Tây các sản phẩm có nhu cầu cao như: thiết bị y tế giá rẻ (khẩu trang, kit test), hàng tiêu dùng (máy tính, máy tập…)…Chưa kể các khoản viện trợ của chính phủ Mỹ và các nước phát triển nhằm giúp người dân vượt qua đại dịch càng làm tăng chi tiêu, mang lại lượng đơn hàng khổng lồ cho các nhà máy Trung Quốc. Tỷ trọng của Trung Quốc trong xuất khẩu toàn cầu theo đó cũng tăng lên đáng kể (tỷ trọng trong xuất khẩu hàng điện tử toàn cầu tăng từ 38% năm 2019 lên 42% năm 2021; tương tự tỷ trọng ngành dệt may tăng từ 32% lên 34%).
Từ đầu năm 2022 đến nay, xuất khẩu của Trung Quốc vẫn đang bùng nổ, bất chấp dự báo của các nhà kinh tế học rằng tăng trưởng xuất khẩu của Bắc Kinh sẽ chậm lại do kinh tế toàn cầu đối mặt với lạm phát cao, lãi suất tăng và chiến sự ở Ukraine. Một phần lý do là giá cả. Chi phí sản xuất hàng tiêu dùng tăng lên do lạm phát toàn cầu; vì thế giá trị tính bằng USD của hàng xuất khẩu Trung Quốc cũng tăng theo. Chưa kể nhu cầu tiêu dùng hàng Trung Quốc cũng tăng mạnh hơn dự báo, nhất là từ Mỹ, châu Âu và các nước láng giềng châu Á. Trong 6 tháng đầu năm 2022, thâm hụt thương mại của Mỹ với Trung Quốc đã đạt 222 tỷ USD, tăng 21% so với cùng kỳ năm ngoái.
Một xu hướng dài hạn hơn cũng đang xuất hiện. Những gần đây Trung Quốc có xu hướng gia tăng thị phần trong các lĩnh vực sản xuất phức tạp, giá trị gia tăng cao (xe hơi, động cơ, thiết bị công nghiệp nặng) và có phần lấn lượt các quốc gia vốn nổi tiếng về các sản phẩm này như Mỹ, Đức…Nhờ sự hỗ trợ của chính phủ, các công ty Trung Quốc đang dần lấn sân sang các lĩnh vực mới được dự báo sẽ đóng vai trò trọng yếu trong thương mại toàn cầu thời gian tới. Cụ thể trong nửa đầu năm nay xuất khẩu pin năng lượng mặt trời của Trung Quốc đã đạt 25,9 tỷ USD, tăng 113% so với cùng kỳ năm ngoái; xuất khẩu xe hơi cũng lập kỷ lục mới trong tháng 7 với 290.000 chiếc, chủ yếu nhờ xe điện.
Mỹ cũng đang nỗ lực đẩy nhanh quá trình giảm phụ thuộc vào Trung Quốc; thể hiện qua tỷ trọng hàng Trung Quốc trong nhập khẩu của Mỹ đã giảm trong vài năm gần đây. Giới chức Mỹ cũng tìm cách tách rời Trung Quốc trong nhiều lĩnh vực nhạy cảm như công nghệ. Tuy nhiên với các quốc gia nhỏ, đặc biệt tại châu Á, việc giảm phụ thuộc vào Trung Quốc là vô cùng khó bởi nền kinh tế lớn thứ hai thế giới vừa là nhà cung cấp, vừa là thị trường tiêu thụ quan trọng trong hệ thống thương mại toàn cầu.
Tuy nhiên các chuyên gia kinh tế lại cho rằng việc xuất khẩu Trung Quốc bùng nổ cho thấy nền kinh tế này cũng đang gặp rủi ro, trong bối cảnh Bắc Kinh muốn thúc đẩy tiêu dùng nội địa. Trong tháng 7/2022, thặng dư thương mại của nước này đã đạt hơn 100 tỷ USD, phản ánh xuất khẩu bùng nổ và nhập khẩu ì ạch – dấu hiệu cho thấy nhu cầu nội địa yếu.
Theo Giáo sư Tài chính tại Đại học Bắc Kinh Michael Pettis, thay vì hỗ trợ tiêu dùng trong đại dịch, giới chức Bắc Kinh lại thực hiện chính sách trợ giá và cho vay vốn lãi suất thấp với các hãng sản xuất. Điều này khiến người tiêu dùng Trung Quốc chật vật và nền kinh tế dễ tổn thương nếu nhu cầu bên ngoài thay đổi. “Nếu nhìn vào số liệu thương mại của Trung Quốc, các bạn dễ bị nhầm lẫn và xem đây là điểm sáng của nền kinh tế nước này. Ít ai thấy được vấn đề mất cân bằng của Trung Quốc đang ngày càng nghiêm trọng” – ông Pettis nhận định.
Việt Hà
