Chiến tranh thương mại Mỹ – Trung và những tác động khôn lường đến nền kinh tế Việt Nam

Ngày 22/3/2018, chiến tranh thương mại Mỹ – Trung Quốc chính thức bùng nổ và diễn biến khó lường với mức độ ngày càng khốc liệt. Từ đó đến nay, sự leo thang căng thẳng thương mại giữa hai cường quốc kinh tế thế giới đã tác động mạnh mẽ tới nền kinh tế toàn cầu và dĩ nhiên Việt Nam cũng không nằm ngoài vòng xoáy này.

Xuất khẩu chững lại và xu hướng dịch chuyển đầu tư

Theo Báo cáo đánh giá tác động của chiến tranh thương mại Mỹ – Trung đối với nền kinh tế và thị trường tài chính toàn cầu nói chung, Việt Nam nói riêng của TS. Cấn Văn Lực và Nhóm tác giả Viện Đào tạo&Nghiên cứu BIDV, nền kinh tế Việt Nam tuy nhỏ nhưng có độ mở lớn, lại phụ thuộc nhiều vào xuất nhập khẩu, trong đó Trung Quốc và Mỹ là hai đối tác lớn nhất về ngoại thương của Việt Nam. Chính vì vậy khi hai đối tác lớn nhất xảy ra xung đột sẽ gây ra những ảnh hưởng nhất định tới hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam cả trong ngắn hạn lẫn dài hạn.

Cụ thể trong ngắn hạn, xuất khẩu của Việt Nam sẽ chịu một số tác động bất lợi từ cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung, chủ yếu do nhu cầu tiêu dùng sụt giảm xuất phát từ việc Trung Quốc thúc đẩy tiêu dùng nội địa và tăng cường bảo hộ thị trường trong nước. Trên thực tế, kim ngạch xuất khẩu 7 tháng đầu năm 2019 của Việt Nam chỉ tăng 7,5% (so với mức tăng 15,3% cùng kỳ năm 2018).

Trong dài hạn, xuất khẩu của Việt Nam sẽ tích cực hơn khi đối tác tìm kiếm hàng hóa thay thế và các cơ sở sản xuất mới sau khi dịch chuyển đầu tư bắt đầu kinh doanh và xuất khẩu. Đối với ngành hàng, nếu doanh nghiệp Việt Nam trong các ngành hàng như máy tính, sản phẩm điện tử và linh kiện, thủy sản, đồ gỗ, nội thất… nhanh nhạy, chủ động thông tin, tìm ra những lợi thế để khai thác, tranh thủ cơ hội để vươn lên, chiếm lĩnh thị phần, tăng khả năng cạnh tranh, đáp ứng được tiêu chuẩn, nhu cầu và tăng khả năng xuất khẩu, thì sẽ nắm bắt cơ hội tốt hơn. Ngược lại với thị trường trong nước, các ngành hàng như thép, da giầy, dệt may, nông sản, hàng điện tử… sẽ chịu thêm áp lực cạnh tranh khi các mặt hàng này có thể dịch chuyển từ Trung Quốc sang Việt Nam để tránh thuế.

Về đầu tư, hiện tượng dịch chuyển dòng vốn đầu tư từ Trung Quốc, Hồng Kông sang ASEAN và Việt Nam đã xuất hiện; trong đó Việt Nam được đánh giá tương đối tích cực. Cùng với đó thị trường bất động sản công nghiệp cũng sẽ hưởng lợi. 7 tháng đầu năm 2019, có sự dịch chuyển vốn đáng chú ý của các nhà đầu tư Trung Quốc và Hồng Kong vào Việt Nam với tổng vốn FDI đạt gần 7,6 tỷ USD, gấp 3 lần so với cùng kỳ năm trước, chiếm 19,5% tỷ trọng vốn đăng ký FDI vào Việt Nam. Tuy nhiên, vẫn đề “đội lốt thương mại, đầu tư” đã và đang tiếp tục diễn biến phức tạp, đòi hỏi Việt Nam phải thật tỉnh táo và có sự sàng lọc, chủ động tăng khả năng hấp thụ dòng vốn.

Ngoài ra, căng thẳng thương mại Mỹ-Trung đã và đang làm xáo trộn chuỗi cung ứng toàn cầu; gây ra sự gián đoạn, trì hoãn sản xuất kinh doanh, nhất là các doanh nghiệp FDI ở nhiều nước tham gia chuỗi, trong đó có Việt Nam. Bộ phận nghiên cứu của Citibank nhận định Việt Nam, Đài Loan, Thái Lan và Hàn Quốc chịu ảnh hưởng khá lớn trong rủi ro chuỗi cung ứng.

Với diễn biến như trên, nhóm tác giả của BIDV có cùng quan điểm với nhận định của các tổ chức lớn (như WB, IMF, ADB….), dự báo kinh tế Việt Nam trong năm 2020 vẫn tăng khá (6,5-6,6%), nhưng sẽ thấp hơn so với năm 2019 (6,7-6,8%).

Thị trường tài chính – tiền tệ chao đảo

Bên cạnh các tác động đối với nền kinh tế Việt Nam, chiến tranh thương mại Mỹ – Trung Quốc leo thang cũng tác động mạnh đến nền kinh tế và thị trường tài chính toàn cầu nói chung – Việt Nam nói riêng. Cụ thể đối với thị trường chứng khoán Mỹ, từ vòng áp thuế 5 và 6 gần đây, thị trường giảm điểm mạnh, cùng chiều với thị trường chứng khoán Trung Quốc.

Với vòng 6, ngay sau các tuyên bố trả đũa áp thuế, ngày 23/8/2019 chỉ số Dow Jones giảm hơn 2,37%, S&P 500 giảm 2,59%, Nasdaq giảm 3%. Tương tự, tại thị trường châu Âu, chỉ số FTSE 100 giảm 0,47%, DAX giảm 1,15%… Tương tự, các thị trường chứng khoán châu Á nói chung và thị trường chứng khoán Trung Quốc nói riêng đều phản ứng tiêu cực. Đến 12h ngày 26/08/2019 (giờ Việt Nam), chỉ số Shanghai Composite giảm 1,29%, Hang Seng giảm 3,18%, Nikkei 225 giảm 2,29%…. Riêng chỉ số VNindex của Việt Nam giảm nhẹ hơn (0,96%), có thể nhà đầu tư cảm nhận mức độ tác động có phần ít hơn…

Đối với tỷ giá, căng thẳng thương mại Mỹ-Trung tác động mạnh đến tỷ giá của hầu hết các nước. Từ đầu năm 2019 đến nay, xu hướng giảm giá của hầu hết các đồng tiền so với USD vẫn tiếp tục diễn ra (ngoại trừ một số đồng tiền như JPY, THB, RUB…); đặc biệt là đồng tiền các nước phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu và được đánh giá là sẽ bị tác động tiêu cực bởi căng thẳng thương mại Mỹ-Trung. Trong bối cảnh đó, VND được đánh giá là tương đối ổn định, biến động rất ít từ đầu năm đến nay.

Nhiều dự báo cho thấy, trong thời gian tới, tỷ giá VND/USD sẽ tiếp tục bị ảnh hưởng gián tiếp bởi cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung, nguyên nhân chủ yếu là do đồng USD tiếp tục mạnh lên; dòng vốn đầu tư nước ngoài có nguy cơ rút vốn do giá trị đồng USD tăng; Trung Quốc liên tiếp phá giá đồng NDT như một giải pháp đối với các chính sách thương mại của Mỹ.

Biến khó khăn thành cơ hội

Có thể thấy cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung vẫn đang diễn tiến ngày càng gay gắt và chưa có dấu hiệu dừng lại. Điều này đã và đang gây tác động không nhỏ tới nền kinh tế của cả hai quốc gia, cũng như các nền kinh tế mở khác trên thế giới. Việt Nam là một nền kinh tế mở, cho nên khó tránh khỏi những ảnh hưởng từ cuộc chiến tranh này đưa lại. Thực tế này đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách, các doanh nghiệp trong nước phải luôn bám sát, theo dõi, phân tích và dự báo, đưa ra các kịch bản ứng phó khác nhau (kể cả kịch bản xấu nhất). Đối với Việt Nam, cơ hội là có, nhưng rủi ro, thách thức cũng nhiều; nên cần chủ động tăng năng lực, đa dạng hóa thị trường để tận dụng cơ hội xuất khẩu, cân bằng hơn thương mại với Mỹ; tỉnh táo sàng lọc các dự án đầu tư; kiên quyết chống gian lận đội lốt thương mại; tỉnh táo không xoáy vào chiến tranh tiền tệ; điều chỉnh cách thức can thiệp thị trường ngoại hối phù hợp nhằm tránh bị cho là thao túng tiền tệ.

Ngoài ra Chính phủ Việt Nam cần chú trọng nâng cao vai trò quản lý; tăng khả năng chống chịu của nền kinh tế bằng cách quan tâm đẩy nhanh tái cơ cấu, phối hợp hài hòa chính sách tiền tệ và tài khóa, đẩy nhanh xử lý nợ xấu, giảm mạnh nợ nước ngoài và thâm hụt ngân sách, tăng dự trữ ngoại hối và kiểm soát dòng vốn đầu tư…Cùng với đó cộng đồng doanh nghiệp trong nước cũng cần phải biết tận dụng, cập nhật, nâng cao chất lượng để biến những khó khăn thành cơ hội cho chính mình.

Thái Hòa