Châu Âu và những động thái mới ứng phó với cuộc khủng hoảng năng lượng

Nếu vẫn cương quyết cắt nguồn cung khí đốt, Nga sẽ thụt lùi sau 22 năm hội nhập và dòng chảy năng lượng đến EU sẽ chuyển dịch về châu Phi, Mỹ, Trung Đông. Điều này cũng đồng nghĩa với những nỗ lực đưa nước Nga hội nhập vào nền kinh tế thế giới của Tổng thống Putin trong suốt 22 năm qua đã bị phá hủy…

Mặc dù chỉ là một quốc gia có thị phần trung bình trong cuộc chơi xuất khẩu dầu và khí đốt toàn cầu song cuộc khủng hoảng năng lượng ở châu Âu đã tạo cơ hội cho Algeria vượt lên…Trước đó Thủ tướng Italy Mario Draghi đã bay đến Algeria để đưa ra một thỏa thuận nhằm thúc đẩy nhập khẩu khí đốt tự nhiên từ nước này lên 40%, thông qua một đường ống có sẵn chưa được tận dụng chạy bên dưới biển Địa Trung Hải.

Cũng như Italy, một vài quốc gia châu Âu cũng đang nỗ lực giảm phụ thuộc vào nguồn cung khí đốt của Nga bằng cách chuyển sang các nhà cung cấp khác dù tốn kém hơn như Qatar, Mỹ.

Những nỗ lực này là cách mà châu Âu ứng phó với cuộc khủng hoảng năng lượng từ khi chiến sự Nga – Ukraine nổ ra. Do Bulgaria và Ba Lan từ chối thanh toán bằng đồng ruble, mới đây Tổng thống Nga Vladimir Putin đã phát đi thông báo cắt nguồn cung cấp khí đốt cho hai quốc gia này. Đối với những quốc gia tiêu thụ lượng lớn khí đốt của Nga như Đức, Italy…thì tìm cách trấn an người dân rằng họ có giải pháp đối phó nếu Tổng thống Putin tiếp tục giữ thái độ cứng rắn.

Tuy nhiên theo hầu hết kịch bản, 18 tháng tới vẫn là khoảng thời gian đen tối đối với châu Âu khi tác động của giá năng lượng cao vẫn lan tràn khắp thế giới. Chính phủ các nước này phải tìm mọi biện pháp để cung cấp năng lượng cho các nhà máy, sưởi ấm nhà dân và giữ cho các nhà máy điện hoạt động.

Không thể tránh khỏi những thiệt hại lớn về kinh tế trong mùa đông nếu Nga cắt giảm nguồn cung, Ngân hàng Trung ương Đức cảnh báo rằng nền kinh tế nước này có thể giảm 2% nếu chiến sự kéo dài. “Những gì đang diễn ra là một cuộc chơi rất nguy hiểm. Tôi không biết khi nào cuộc chơi này mới kết thúc và nếu có thì cũng sẽ là viễn cảnh tồi tệ cho cả Tây Âu và Nga. Không quốc gia nào có thể sản xuất thêm nhiều khí đốt tự nhiên hóa lỏng một cách nhanh chóng”, Edward Chow – Chuyên gia về an ninh năng lượng tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế nhận định

Chiến sự Nga – Ukraine đã biến thị trường khí đốt của châu Âu trở thành bức tranh chắp vá. Để cứu vãn tình thế, Bulgaria có thể quay sang Hy Lạp; còn Ba Lan thì tính đến chuyện mở rộng cảng nhập LNG bằng đường tàu và nhập bằng đường ống trực tiếp từ Na Uy.

Theo ông Daniel Yergin – Nhà sử học năng lượng kiêm Phó chủ tịch của S&P Global, đây là sự sắp xếp lại bản đồ năng lượng thế giới một cách bất ngờ nhưng cũng rất ấn tượng. Nếu như 2 tháng trước người châu Âu không tưởng tượng được việc Nga cắt nguồn cung năng lượng thì ở thời điểm hiện tại họ chỉ còn biết chờ đợi đáp án cho câu hỏi “Bao lâu nữa?”. “Mọi thứ diễn ra vô cùng chóng vánh. Chỉ trong 8 tuần chiến sự, Putin đã phá hủy thành quả mà ông ấy đã dành 22 năm xây dựng là đưa nước Nga hội nhập vào nền kinh tế thế giới” – vị chuyên gia này nhận xét.

Đức – đầu tàu kinh tế của châu Âu lại không lường trước được tình huống này. Trước khi có khủng hoảng Ukraine, Nga cung cấp hơn 50% nguồn cung cấp khí đốt cho Đức. Mặc dù sau đó con số này đã được kéo giảm xuống còn 35% song Đức vẫn không tìm được biện pháp nào để thoát khỏi sự phụ thuộc vào nguồn cung khí đốt của Nga. Theo dự báo của Bộ trưởng Kinh tế Đức Robert Habeck, nếu không có khí đốt của Nga, quốc gia này sẽ sớm rơi vào suy thoái.

Thay vì mua dầu và khí đốt tự nhiên của Nga – nơi chi phí sản xuất rất thấp và vận chuyển bằng đường ống lại rẻ, trước mắt châu Âu buộc phải chuyển sang các lựa chọn thay thế đắt tiền hơn như Mỹ; đồng nghĩa với khu vực này phải chi thêm 1,5 USD cho mỗi một nghìn foot khối (tương đương 30% – 50% chi phí khí đốt) để có một tàu chở LNG từ vịnh Mexico đến châu Âu. Sau đó con tàu trống phải thực hiện chuyến trở về và hành trình tổng cộng mất 24 ngày.

Châu Âu đã tìm mọi cách có thể để đa dạng hóa nguồn cung song nút thắt ở đây chính là vấn đề thời gian. Thông thường một dự án cung cấp nguồn khí đốt tự nhiên mới phải mất ít nhất từ 2 – 4 năm. Ngoài ra các nhà đầu tư có thể phải cẩn trọng hơn với các dự án khí đốt tự nhiên lớn bởi trong dài hạn chính phủ các nước đều có kế hoạch chuyển sang sử dụng các loại năng lượng thân thiện với môi trường hơn.

Cliff Kupchan – Nhà phân tích chính trị, Chủ tịch Công ty tư vấn rủi ro chính trị Eurasia Group cho biết quá trình chuyển đổi sang năng lượng tái tạo và các nguồn khí đốt khác của châu Âu sẽ diễn ra nhanh hơn. Dẫu vậy việc chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo nhiều hơn vẫn là một đề xuất dài hạn, phức tạp bởi các vấn đề chuỗi cung ứng. Sau gần hai thập kỷ sụt giảm, giá năng lượng tái tạo trên toàn thế giới đã tăng lên trong năm qua. Ở châu Âu có rất ít cơ hội để bổ sung nhiều khách hàng năng lượng tái tạo mới một cách nhanh chóng. “Vấn đề không còn là nguồn cung cấp. Có rất ít hợp đồng năng lượng tái tạo mới có thể được ký kết và sẵn sàng bắt đầu trước năm 2024 bởi quá trình triển khai diễn ra rất chậm chạp”, Flemming Sorenson – Phó Chủ tịch khu vực châu Âu của Công ty LevelTen Energy chia sẻ.

Trong bối cảnh Nga cương quyết cắt nguồn cung khí đốt, trọng tâm nguồn cung đang được kỳ vọng dịch chuyển về phía Nam. Roberto Cingolani – Bộ trưởng phụ trách chuyển đổi năng lượng của Italy cho biết nước này đang chạy đua để đạt được các thỏa thuận với một số quốc gia châu Phi và hy vọng đến mùa xuân năm 2024 sẽ hoàn toàn thoát khỏi tình trạng phụ thuộc vào nguồn cung năng lượng của Nga. Tuy nhiên không phải quốc gia châu Âu nào cũng làm như  Italy bởi dù sao nước này vẫn có nhiều điều kiện thuận lợi hơn để xử lý quá trình chuyển đổi. Cụ thể Italy đã có hai đường ống dẫn đến châu Phi và một đường ống khác đi về phía đông tới Azerbaijan. Tuy nhiên, kế hoạch dự phòng cần một thời gian để triển khai và nếu Nga đột ngột cắt nguồn cung, quốc gia này vẫn dễ bị tổn thương trong ngắn hạn.

Một yếu tố giúp giảm bớt áp lực giá với các quốc gia tiêu thụ nhiều năng lượng chính là sự suy thoái của nền kinh tế thế giới. S&P Global ước tính các đợt phong tỏa mới nhất ở Trung Quốc có thể đã làm giảm nhu cầu dầu thế giới xuống 1 triệu thùng/ngày. Mỹ và các quốc gia khác đang rút bớt các kho dự trữ chiến lược với tốc độ 1,3 triệu thùng/ngày. Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) ước tính rằng nền kinh tế thế giới sẽ tăng trưởng chậm lại 3,6% trong năm nay.

Đây cũng là thời điểm trong năm mà châu Âu được xây dựng các kho chứa khí đốt. Năm ngoái, việc Nga cắt giảm nguồn cung đã khiến nỗ lực vượt qua mùa đông trở nên khó khăn. Trường hợp Nga cắt giảm tất cả các dòng khí đốt của mình, các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề nhất sẽ là Đức, với kho dự trữ hiện chỉ đầy 33,5%; Italy 35% và Hungary 19,4%.

Tất cả tương lai này sẽ về đâu phụ thuộc vào các động thái tiếp theo của Nga. Có thể thấy nếu dừng bán hàng cho châu Âu, bản thân Nga cũng sẽ phải gánh chịu những tổn thất kinh tế hết sức nặng nề. Chưa kể các khách hàng châu Âu đều đã tuyên bố sẽ hoàn tất việc dừng nhập khẩu khí đốt của Nga vào năm 2027. Vì vậy, khả năng Nga sử dụng sức mạnh năng lượng như một vũ khí kinh tế chống lại châu Âu sẽ giảm dần. Đây cũng có thể là động lực thúc đẩy xứ Bạch Dương sử dụng vũ khí đó ngay bây giờ, khi nó còn có đòn bẩy.

Việc Nga ngừng cung cấp khí đốt đang tạo ra cơ hội mới cho Algeria và các quốc gia châu Phi khác, tuy nhiên có nhiều vấn đề ngăn cản họ xuất khẩu như: lo ngại không đủ nhiên liệu phục vụ tiêu dùng nội địa khi nền kinh tế quốc gia phát triển; các cân nhắc địa chính trị xung quanh việc có nên ràng buộc quá chặt chẽ với châu Âu; các quốc gia châu Âu vẫn ưa chuộng khí đốt từ Nga vì rẻ và sẵn có hơn… Ông Vijaya Ramachandran – Chuyên gia năng lượng châu Phi tại Viện Đột phá (California, Mỹ) nhận định: “Châu Âu cũng nhìn thấy việc tạm mua khí đốt của Nga là con đường dễ dàng hơn để chuyển đổi sang năng lượng tái tạo vì lựa chọn này không yêu cầu đầu tư lớn vào đường ống và cơ sở hạ tầng trong cũng như ngoài nước, thay vì tốn tiền đầu tư thêm nếu mua từ châu Phi. Tuy nhiên ở thời điểm hiện tại mọi chuyện đã thay đổi và đây là cơ hội vàng cho châu Phi”.

Thành Long