Khủng hoảng Ukraine – Nguồn cơn thúc đẩy sự phân chia thế giới thành các khối kinh tế

Khác với thương chiến Mỹ – Trung, chủ nghĩa dân túy ở Mỹ Latin hay căng thẳng Trung Đông gây hậu quả kinh tế chỉ ở mức hạn chế, cuộc khủng hoảng Ukraine mang lại những rủi ro lớn cho nền kinh tế thế giới vốn vẫn chưa phục hồi hoàn toàn sau cú sốc đại dịch.

Với việc Nga – nền kinh tế lớn thứ 11 thế giới bị phương Tây trừng phạt vì tấn công quân sự Ukraine đã đẩy giá cả hàng hóa và tình trạng lạm phát lên cao hơn, tăng trưởng kinh tế thấp hơn và thị trường chứng khoán sụt giảm nghiêm trọng. Về lâu dài, hậu quả sẽ là sự suy yếu của các chuỗi cung ứng và các thị trường tài chính trên toàn cầu.

Về lý thuyết, “cơn mưa” trừng phạt của phương Tây có thể gây bất ổn chính trị ở Nga, đẩy xứ sở bạch dương vào cuộc khủng hoảng tiền mặt cản trở chi tiêu cho chiến dịch quân sự; đổi lại Nga sẽ chặn đứng dòng dầu và khí đốt cung ứng ra thị trường toàn cầu, đẩy thế giới vào cuộc khủng hoảng năng lượng chưa từng có. Và như thế cuộc xung đột kinh thế sẽ leo thang và kéo dài không hồi kết; bất kỳ hành động trả đũa kinh tế nào của Tổng thống Nga Vladimir Putin đều sẽ kéo theo phản ứng gay gắt hơn từ phương Tây.

Hậu quả đầu tiên của cuộc xung đột kinh tế này chính là cú sốc giá cả hàng hóa tăng vọt. Ngoài việc là nhà cung cấp khí đốt hàng đầu cho châu Âu, Nga còn là một trong những nhà cung cấp lớn về kim loại và nhiều loại lương thực, từ lúa mì cho tới đồng, niken, nhôm, paladi. Ngay khi chiến sự nổ ra, giá của các mặt hàng này đã tăng và nhiều khả năng sẽ còn tăng cao hơn nữa trong thời gian tới. Sau thông tin về các vụ nổ trên khắp Ukraine, giá dầu Brent vượt 100 USD/thùng vào sáng 24/2, trong khi giá khí đốt tự nhiên tại châu Âu cũng tăng 30%. Giá năng lượng tăng cao được cho là sẽ tác động tiêu cực đến nền kinh tế thế giới, làm giảm hiệu quả của những gói hỗ trợ phục hồi và phát triển kinh tế mà các quốc gia đang thực hiện trong năm nay.

Hậu quả thứ hai của cuộc xung đột kinh tế liên quan đến công nghệ và hệ thống tài chính toàn cầu. Trong khi thương mại tài nguyên thiên nhiên là lĩnh vực mà Nga và phương Tây phụ thuộc lẫn nhau, về tài chính và công nghệ, cán cân quyền lực kinh tế lại nghiêng về một phía.

Việc Đức và các đồng minh phương Tây nhất trí loại Nga khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT được xem là một trong những biện pháp trừng phạt khắt khe nhất đối với Nga sau khi Nga triển khai chiến dịch quân sự tại Ukraine. Hậu quả là dòng tiền xuyên biên giới thu hẹp; Ngân hàng trung ương Nga cũng khó tiếp cận phần lớn trong số 630 tỷ USD dự trữ ngoại hối. Đồng ruble giảm giá sâu, nguy cơ kéo lạm phát tăng vọt. Chứng khoán Nga đỏ lửa và nhiều tập đoàn lớn đã quyết định tạm ngừng kinh doanh ở nước này; có thể kể đến những cái tên như Intel, AirBnB, IKEA, các hãng vận tải như Maersk, MSC, CMA CGM, các thương hiệu xa xỉ như Hermès, LVMH, Chanel…

Bất chấp hậu quả, Mỹ và châu Âu vẫn giữ nguyên lập trường cứng rắn với Nga. Khoảng 10.000 người và công ty đang phải hứng chịu các lệnh trừng phạt của Mỹ, ảnh hưởng đến hơn 50 quốc gia với 27% GDP thế giới. “Cơn mưa” trừng phạt phương Tây giáng xuống nước Nga mạnh đến mức có thể gây ra sự hỗn loạn trong nền kinh tế trị giá 1.600 tỷ USD của nước này, khiến Tổng thống Putin phải báo động lực lượng hạt nhân.

Tuy nhiên việc mạnh tay sử dụng các vũ khí kinh tế để chống lại Nga không phải là biện pháp tối ưu, nếu không nói là “con dao 2 lưỡi” về lâu dài. Khi các biện pháp trừng phạt lan tràn, các quốc gia sẽ tìm cách giảm sự phụ thuộc vào tài chính phương Tây và chính điều này sẽ khiến quyền lực của phương Tây suy yếu, dẫn đến sự phân mảnh nguy hiểm trong kinh tế toàn cầu.

Trong khi đó Nga sẽ “bắt tay” với Trung Quốc để đáp ứng các nhu cầu tài chính của mình. Thương mại giữa hai nước đang dần tách rời các lệnh trừng phạt của phương Tây, với chỉ 33% các khoản thanh toán từ Trung Quốc sang Nga hiện được thực hiện bằng USD, giảm tới 64% so với năm 2014 (97%)

Trong thập kỷ tới, những đổi thay về công nghệ hoàn toàn có thể tạo ra các mạng lưới thanh toán mới vượt trội hoàn toàn so với hệ thống ngân hàng phương Tây. Hiện nay thử nghiệm tiền điện tử của Trung Quốc đã có 261 triệu người dùng. Để tránh tình trạng phụ thuộc, các quốc gia cũng sẽ tìm cách đa dạng hóa nguồn dự trữ của mình bằng cách đầu tư nhiều hơn vào những tài sản khác ngoài đồng USD.

Sự phân mảnh trong kinh tế toàn cầu là điều không thể tránh khỏi. Trong hai thập kỷ qua, bằng các biện pháp trừng phạt, phương Tây đang ngày càng đẩy nhiều quốc gia ra khỏi hệ thống tài chính mà họ lãnh đạo; về lâu dài hậu quả sẽ là thúc đẩy sự phân chia thế giới thành các khối kinh tế. Nga sẽ buộc phải nghiêng về phía đông, dựa nhiều hơn vào các liên kết thương mại và tài chính với Trung Quốc.

Qua đây có thể thấy được cuộc chiến Nga – Ukraine dù không gây ra một cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu nhưng sẽ thay đổi cách thức vận hành của kinh tế thế giới trong nhiều thập kỷ tới. Đó là lý do tờ Economist khuyến nghị sau khi cuộc khủng hoảng qua đi, phương Tây nên xem xét lại và sử dụng các biện pháp trừng phạt một cách khôn ngoan hơn

Vy Oanh