Mỹ gạt Châu Âu ra ngoài trong trận chiến ngăn chặn tham vọng của Trung Quốc

Thông báo đột ngột về hiệp ước giữa Mỹ, Anh và Australia, cung cấp cho Canberra công nghệ của Mỹ và Anh để đóng tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, đã khiến nhiều quốc gia thành viên Liên minh châu Âu và NATO choáng váng. Liên minh mới báo hiệu một sự chuyển hướng sâu hơn của Hoa Kỳ khỏi châu Âu trong nỗ lực ngăn chặn tham vọng toàn cầu của Trung Quốc.

Pháp đã đánh mất hợp đồng đóng tàu ngầm trị giá hàng tỷ đô la với Australia, Paris gọi hành động này là “cú đâm sau lưng” và triệu hồi các đại sứ của họ tại Washington và Canberra.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Tổng thống Mỹ Joe Biden đã nói chuyện qua điện thoại vào tuần trước trong nỗ lực hàn gắn rạn nứt và Paris đã đưa Đại sứ Philippe Etienne trở lại Washington như một cử chỉ để khôi phục “lòng tin”. Nhưng động thái của AUKUS đã khiến Liên minh châu Âu bị tổn thương, nhấn mạnh sự yếu kém về địa chính trị của khối này và khiến cho 27 quốc gia thành viên có nguy cơ bị gạt ra ngoài lề trong cuộc chơi quyền lực toàn cầu Mỹ-Trung.

Sau 4 năm, cách tiếp cận “Nước Mỹ trên hết” của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump, vốn thường dẫn đến những quyết định khiến các nước châu Âu bất lợi, Quan điểm “Nước Mỹ trở lại” của Biden dường như được thổi một luồng gió mới. Chỉ vài tháng trước, Ngoại trưởng Antony Blinken đã nói đùa bằng tiếng Pháp ở Paris và nói về việc hồi sinh mối quan hệ xuyên Đại Tây Dương.

Nhưng hy vọng về mối quan hệ chặt chẽ hơn giữa Mỹ và châu Âu đã nhanh chóng tan vỡ bởi cuộc rút quân hỗn loạn của Mỹ khỏi Afghanistan, vốn được phối hợp kém với NATO. Và hiệp ước AUKUS đã chứng minh rằng các quốc gia EU không phải là đối tác được Washington lựa chọn trong các giao dịch cụ thể.

Charles Michel (Chủ tịch Hội đồng châu Âu) cho biết AUKUS cho thấy Biden thiếu niềm tin vào châu Âu. Ông nói thêm, dưới thời Trump, “ít nhất là về giọng điệu, nội dung và từ ngữ, rõ ràng EU không phải là đối tác, không phải là đồng minh không thể thay thế“.

Đối với một số nhà lãnh đạo Hoa Kỳ, việc đối phó với một khối tập thể khó hiểu như EU tốn nhiều thời gian và họ có thể cảm thấy thoải mái hơn với Anh và Úc.

Nhiều quốc gia thành viên EU có quan hệ thương mại chặt chẽ với Trung Quốc và sẽ không dễ dàng hy sinh lợi ích kinh tế của mình vì lợi ích của Mỹ, đặc biệt là giờ đây họ cảm thấy mình bị đâm sau lưng. Pháp, Đức, Ý và Tây Ban Nha đã nhiều lần từ chối lời kêu gọi của Biden về việc liên minh chống lại Bắc Kinh.

Tuần trước, Josep Borrell (Đại diện cấp cao của EU về các vấn đề đối ngoại và chính sách an ninh) cho biết kế hoạch của khối là nhằm “hợp tác chứ không phải đối đầu” với Trung Quốc.

Plamen Tonchev, người đứng đầu đơn vị châu Á tại Viện Quan hệ Kinh tế Quốc tế có trụ sở tại Athens, nói với Nikkei Asia, “Đúng là 27 quốc gia thành viên EU có 27 quan điểm khác nhau về Trung Quốc.”

Tonchev cho biết: Triển vọng Chiến lược năm 2019 do Ủy ban Châu Âu và Cơ quan Hành động Đối ngoại Châu Âu đưa ra đã đưa ra một định nghĩa phức tạp về Trung Quốc là “đối tác, đối thủ cạnh tranh và đối thủ”. Ngay cả khi tâm trạng đang thay đổi, châu Âu vẫn chưa sẵn sàng áp dụng lập trường đối đầu của Washington đối với Trung Quốc.

Một ngày sau khi thỏa thuận tàu ngầm AUKUS được công bố, EU đã công bố tài liệu Chiến lược Ấn Độ – Thái Bình Dương, một tài liệu xác định nỗ lực của Brussels trong việc mở rộng ảnh hưởng ở châu Á. Nhưng chiến lược mới này không có khả năng thúc đẩy đáng kể ảnh hưởng của EU trong khu vực, vốn là mối quan tâm tương đối mới của khối.

“Về mặt thực tế, một số quốc gia châu Âu (bao gồm cả Anh) đã sẵn sàng triển khai sức mạnh quân sự trong khu vực“, Tonchev nói. “Cách tiếp cận của EU về ‘kết nối’ với Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương nhẹ nhàng hơn, dựa trên các mối quan hệ và hợp tác kinh tế, ngay cả khi an ninh đang trở thành ưu tiên của EU“.

Tuy nhiên, ông nói thêm: “Ý tưởng về một phản ứng quân sự tập thể của EU đối với những gì đang xảy ra, chẳng hạn như Biển Đông sẽ trở nên kỳ lạ ở giai đoạn này“.

Khái niệm Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương vẫn còn mới mẻ đối với châu Âu, nhưng các lợi ích của châu Âu ở Nam Á, tây Ấn Độ Dương và Đông Á đã có từ lâu. Ví dụ, Pháp coi khu vực có tầm quan trọng chiến lược và kinh tế quan trọng, với 1,65 triệu công dân Pháp trên các đảo bao gồm La Reunion, New Caledonia, Mayotte và Polynesia thuộc Pháp.

Hầu hết các quốc gia châu Âu tiếp tục dựa vào Mỹ để đảm bảo an ninh và coi đây là một cam kết vững chắc hơn những gì họ có thể mong đợi từ các quốc gia châu Âu khác. Nhưng sự dè bỉu của AUKUS đã được cảm nhận trên khắp châu lục và các nhà lãnh đạo đang nói rằng châu Âu phải bắt đầu suy nghĩ khác về quốc phòng và đứng lên vì lợi ích của mình.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen đã sử dụng bài phát biểu thường niên của liên minh để kêu gọi giành quyền tự chủ chiến lược lớn hơn cho khối. Trong khi điều này đã được Pháp ủng hộ trong nhiều năm, thì các quốc gia thành viên khác, cũng như một số quan chức hàng đầu của EU đã chống lại lập trường này.

Một ví dụ tiềm năng về khả năng tự lực đó là một thỏa thuận quốc phòng được ký hôm thứ Ba giữa Pháp và Hy Lạp. Tổng thống Macron cho biết thỏa thuận dự kiến ​​việc Hy Lạp mua ba khinh hạm do Pháp chế tạo, với tùy chọn chiếc thứ tư, là “bước đầu tiên táo bạo hướng tới quyền tự chủ chiến lược của châu Âu“.

Huy Hoàng