Bài học đức Khổng Tử dạy học trò về sự nhường nhịn

Khổng Tử (28/9/551 TCN – 11/4/479 TCN) nhà sáng lập Nho giáo, triết gia nổi tiếng người Trung Hoa. Ông được người đời tôn sùng là “Vạn thế Sư biểu” tức là người Thầy của muôn đời. Khổng Tử cùng với Đức Phật Thích Ca và Lão Tử được xem là 3 nhà tư tưởng lỗi lạc, có ảnh hưởng lớn nhất tới nền văn hóa Á Đông. Không chỉ để lại cho hậu thế kho tàng kiến thức khổng lồ, trong quá trình dạy dỗ các học trò của mình, Khổng Tử cũng để lại cho nhân loại những bài học vô cùng sâu sắc.

Khổng Tử có một học trò cưng tên là Nhan Uyên. Một ngày nọ, trên đường đi làm, Nhan Uyên thấy đám đông ồn ào trước cửa tiệm vải. Anh bước đến hỏi, mới biết người mua và người bán đang tranh chấp. Người mua hét lớn: “3 nhân 8 là 23, sao ông cứ đòi ta 24 đồng?”.

Nhan Uyên bèn đến trước mặt người mua và nói: “Vị đại ca này, 3 nhân 8 là 24, sao có thể là 23 được? Anh tính sai rồi, không nên cãi lộn ầm ĩ nữa”. Người mua không phục, chỉ thẳng mặt Nhan Uyên nói: “Ai cần ngươi phân xử? Ngươi biết tính toán sao? Muốn phân xử chỉ có cách tìm Khổng Phu Tử, đúng hay sai hãy để ông ấy định đoạt. Ta hãy tìm ông ấy để phân xử”.

“Được! Nếu Khổng Phu Tử nói anh sai, vậy xử lý sao?”, Nhan Uyên đáp.

Người mua nói: “Nếu ta sai, hãy lấy đầu ta. Nhà ngươi sai thì sao?”.

Nhan Uyên trả lời: “Nếu tôi sai, tôi sẽ từ quan”. Hai người đánh cuộc với nhau như thế và cùng đến gặp Khổng Tử.

Sau khi nghe xong câu chuyện, Khổng Tử nói: “3 nhân 8 là 23 đó. Nhan Uyên, con thua rồi, lấy mũ quan xuống đem cho người ta đi”.

Nhan Uyên trước giờ cũng chưa từng cãi lại sư phụ, anh đành tháo mũ xuống giao cho người mua vải. Nhưng hẳn nhiên, trong bụng anh ta không phục và cho rằng Khổng Tử đã già rồi đâm ra hồ đồ nên không muốn học ông ta nữa. Ngày hôm sau, Nhan Uyên quay lại lấy cớ nhà có việc muốn xin nghỉ học. Khổng Tử rất rõ tâm tư Nhan Uyên, nhưng không nói gì, chỉ gật đầu đồng ý. Trước khi từ biệt, ông không quên dặn Nhan Uyên hai câu: “Ngàn năm cổ thụ không náu thân, sát nhân không rõ chớ động thủ”.

Trên đường về, gió thổi mây dâng, sấm rung chớp giật, trời muốn đổ mưa to. Nhan Uyên tiến đến một cây đại thụ mục rỗng bên ven đường, muốn tránh mưa. Anh đột nhiên nhớ lại lời Khổng Tử đã nói: “Ngàn năm cổ thụ không náu thân”, nên tránh xa cái cây này. Vừa rời đi, một tiếng sét rền vang đánh tan cây cổ thụ kia.

Nhan Uyên kinh ngạc: “Câu đầu sư phụ nói đã ứng nghiệm. Chẳng lẽ ta còn có thể sát nhân ư?”. Khi ông về tới nhà, trời cũng đã khuya. Không muốn kinh động người nhà, Nhan Uyên dùng bảo kiếm mang theo bên người để đẩy chốt cửa phòng nơi thê tử đang ngủ. Đến bên giường, Nhan Uyên vô cùng tức giận khi thấy hai người đắp chung chăn, bèn giơ kiếm định chém, lại nghĩ đến câu nói thứ hai của Khổng Tử: “Sát nhân không rõ chớ động thủ”, bèn đốt đèn lên xem, hóa ra một người là thê tử, người kia là muội muội của anh.

Ngày hôm sau, Nhan Uyên quay trở lại, thấy Khổng Tử liền quỳ xuống nói: “Sư phụ, hai câu người nói đã cứu ba người là con, vợ con và muội muội của con đó. Sao người lại biết trước chuyện sẽ xảy ra vậy?”.

Khổng Tử đỡ Nhan Uyên dậy và nói: “Ngày hôm qua thời tiết khô nóng, đoán chừng sẽ có cơn dông, nên ta nhắc nhở con ngàn năm cổ thụ không ai náu thân. Con lại mang khí bực trong người, trên thân đeo bảo kiếm, cho nên ta khuyên con sát nhân không rõ chớ động thủ”.

Nhan Uyên vừa vái lạy vừa nói: “Sư phụ liệu sự như thần, đệ tử mười phần kính nể”.

Khổng Tử lại nói tiếp: “Ta biết rõ con xin phép về nhà nghỉ là mượn cớ, thật ra cho rằng ta đã già nên hồ đồ không muốn học nữa. Con nghĩ xem, ta nói 3 nhân 8 bằng 23 là đúng khiến con thua thì cùng lắm là mất cái mũ quan kia. Còn nếu ta nói 3 nhân 8 bằng 24 mới đúng thì người kia có lẽ sẽ mất mạng. Vậy con nói xem, chức vị hay mạng người quan trọng hơn?”.

Nhan Uyên bỗng nhiên tỉnh ngộ, quỳ gối trước mặt Khổng Tử mà thưa: “Sư phụ trọng đại nghĩa, coi nhẹ tiểu tiết, đệ tử còn tưởng rằng Sư phụ vì lớn tuổi mà kém minh mẫn, đệ tử hổ thẹn muôn phần”. Từ đó về sau, bất luận Khổng Tử đi đến đâu, Nhan Uyên cũng theo Sư phụ đến đó không rời.

Đông Phương